OKIEM MPEK-u
Komentarz do roboczej wersji Strategii Rozwoju Kultury w województwie mazowieckim na lata 2023-2027.

Trwają konsultacje społeczne roboczej wersji Strategii Rozwoju Kultury w województwie mazowieckim na lata 2023-2027, którą na zlecenie Samorządu Województwa Mazowieckiego przygotowała Fundacja Obserwatorium. 

Jako ekspertki od ponad czterech lat aktywnie działające w terenie, widzimy potencjały i możliwości, ale też i problemy z jakimi borykają się osoby działające w sektorze kultury. Dlatego postanowiłyśmy wziąć udział w procesie konsultacyjnym oraz publicznie podzielić się komentarzami z odbiorcami naszych działań. W ten sposób chcemy zachęcić Was do dyskusji i zaprosić do współtworzenia ram formalnych, w jakich przyjdzie nam działać. Zachęcamy do lektury.

Uwagi ogólne:

1) Strategia rozwoju kultury nie posiada sekcji "diagnoza", ani "metodologia". Nie wiadomo więc na podstawie jakich rozpoznań została ona opracowana, ani w jaki sposób ją konstruowano. Poziom ogólności sprawia, że można ją dowolnie zastosować w każdym województwie.

2) Strategia nie posiada ani przypisów, ani bibliografii. Nie ma tam odniesień do kategorii, badań, koncepcji, i innych rozpoznań dotyczących kultury i jej rozwoju zrealizowanych przez innych badaczy. Wydaje się, że w pierwszej części twórcy strategii stosują pojęcia zaczerpnięte z teorii wartości kultury Johna Holdena, zmieniają jednak ich sens.  

3) W strategii nie ma wyjaśnienia podstawowych pojęć, takich jak: "uczestnictwo w kulturze", "kapitał kulturowy i społeczny mieszkańców" , "potrzeby kulturalne mieszkańców" itp. 

4) Strategia nie ma odniesień ani do poprzedniej strategii na lata 2015-2022, gdzie zamieszczono obszerną diagnozę kultury, ani do jej ewaluacji. Nie wiadomo zatem, czy nowy dokument jest jej kontynuacją, zaprzeczeniem, rozwinięciem, czy np. uzupełnieniem.

5) Strategia nie ma również odniesień do innych dokumentów strategicznych np. Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego. Nie wiadomo więc, czy jest to dokument wypełniający jej cele, proponujący nowe rozwiązania, czy np. opozycyjny.

6) Pod strategią nikt się nie podpisał oraz nie znamy członków zespołu eksperckiego. 

Uwagi szczegółowe:

1) AD. 1: Obszary strategiczne.
W strategii określono arbitralnie obszary strategiczne, bez wskazania jakichkolwiek podstaw. Zabrakło tam wielu istotnych z naszej perspektywy tematów, jak na przykład demokratyzacja wpływu na finansowanie kultury i podejmowanie działań na rzecz wzrostu wydatków na kulturę, czy np. kwestie wzmocnienia współpracy twórców i kadr kultury z resztą Polski oraz umiędzynarodowienia polskiej kultury, np. wymian z partnerskimi regionami województwa (np. region Brukseli, Zagrzebia, Helsinek czy Brandenburgii).

2) AD IV: Cel strategiczny A.1 Wzmacnianie kadr kultury.
W tym obszarze nie został podjęty temat wzrostu płac, kluczowy z punktu widzenia nie tylko wzrostu kompetencji kadr kultury, ale w ogóle utrzymania tych kadr w sektorze kultury.

3) AD A.2. Wsparcie mazowieckich środowisk twórczych.
W obszarze tym jest mowa o budowaniu marki województwa i jego promocji za granicą z pominięciem widoczności i rozpoznawalność twórców. W naszej opinii należy odwrócić perspektywę i podkreślać wspieranie twórców przez województwo, a nie na odwrót.

4) AD A.3 Rozwój materialnych i niematerialnych zasobów kultury:

Ujęcie w strategii rozwoju kultury rewitalizacji i zachowania zabytków wzbudza nasze wątpliwości. Budżet na realizację wcześniejszej strategii był ograniczony (bardzo brakuje nam estymacji obecnego budżetu w projekcie tej strategii). Mamy więc obawy, czy cel ten w ogóle zostanie zrealizowany, lub czy nie pochłonie wszystkich środków przeznaczonych na pozostałe działania.

5) AD A.4 Niwelowanie barier uczestnictwa:
W strategii pada sformułowanie: "konieczność dostosowania się do obowiązujących standardów" nie ma natomiast ujętych działań rozpoznających lokalne sposoby uczestnictwa w kulturze, poszerzania pola kultury i współtworzenia działań z mieszkańcami. W naszej opinii bariery uczestnictwa nie wynikają wyłącznie z kwestii dostępności. 

6) AD B.4 Mapowanie potrzeb.
Zastanawia brak informacji o autodiagnozie mieszkańców, badaniach przez sztukę czy wyciąganiu wniosków z badań w działaniu. Badania nie powinny być oderwane od działań animacyjnych. Mogą być prowadzone w formule Urban (Rural) Labów, społecznych działań twórczych, albo wynikać z doświadczeń istniejących już programów wsparcia takich jak MPEK.

7) AD C.1 Współpraca z Warszawą.
W strategii brakuje działań odwracających relację władzy i np. wzmacniających  widoczności twórców z woj. mazowieckiego w Warszawie.

8) AD C.2 Współpraca międzysektorowa.
W tym punkcie pominięto bardzo istotną kwestię relacji kultury z polityką. Warto byłoby zająć się kwestiami dotyczącymi transparentności obsadzania stanowisk w obszarze kultury, w tym konkursów na dyrektorów instytucji.

9) AD C.3 Sieciowanie:
Wspierany jest "transfer zasobów ze strony mocniejszych podmiotów kultury do słabszych". To sformułowanie jest stygmatyzujące. Warto zadbać o widoczność podmiotów nieuprzywilejowanych w obszarze kultury dominującej.

10) Inne pytania, które rodzą się po zapoznaniu z dokumentem to: W jaki sposób prywatne podmioty i niezależni twórcy mają wdrażać SRK? W jaki sposób będą o tym informowani i jak będzie to ewaluowane? Na jakiej podstawie można od nich oczekiwać, że wyrażą w ogóle wolę zapoznania się za strategią?

11) Zasady wypracowane przez zespół ekspercki:
Nie ma tu np. odniesień do wartości, kompetencji przyszłości i innych nacechowanych etycznie dokumentów opracowanych przez międzynarodowe organizacje, które wyznaczają kierunku rozwoju kultury w UE?

Uwagi końcowe:

Projekt strategii uznajemy za niemerytoryczny. W naszej opinii nie dołożono należytych starań, aby skonstruować dokument zakorzeniony w specyfice kultury województwa mazowieckiego i mogący rzeczywiście przyczynić się do jej rozwoju, a co za tym idzie uczynić z niej solidne narzędzie dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego.

Strategia wydaje się nie mieć odniesienia do specyfiki czasu. Tylko raz (C.3) pojawia się kwestia kryzysu, który odczuwamy dziś w wielu obszarach życia społecznego. Czy w obszarach strategicznych nie powinno znajdować się np. wspieranie badawczego potencjału mieszkańców, w celu wspólnego tworzenia alternatywnych rozwiązań radzenia sobie z kryzysem (wymienniki, kooperatywy, free shopy, spółdzielnie, wolontariat w kulturze, włączanie osób z Ukrainy, działania on-line itp), wspieranie tworzenia miejsc wspólnych i działań z obszaru edukacji antydyskryminacyjnej i międzykulturowej?

Brakuje również przedstawienia grup docelowych, mimo iż obecnie jesteśmy m.in. w momencie bardzo dużej zmiany pokoleniowej

W wielu przypadkach strategia wydaje się być pisana z perspektywy odgórnej, centralnej, eksperckiej i przede wszystkim bardzo ogólnikowej. Nie ma tu odniesień do kultury jako:

• narzędzia demokratyzacji i wspierania demokracji, dla której kryzysy są zawsze zagrożeniem; 
• kultury jako narzędzia wspierającego krytyczne myślenie, walkę z dezinformacją i propagandą; 
• kultury jako obszaru spotkania przedstawicieli różnych klas społecznych, kultur i wymiany w kierunku bottom-up (rozpoznawanie nowych obszarów rozwoju kulturalnego, kultury oddolnej, nieprofesjonalnej);
• kultury jako obszaru wzmacniania aktywności obywatelskiej, a więc również jej relacji z polityką lokalną;
• kultury jako obszaru twórczości, a więc również stawiania nowych pytań i testowania nowych rozwiązań w czasach kryzysu.

Ponadto ze względu na nieopracowanie ram strategii, nie wiadomo gdzie kończy się obszar jej oddziaływania. Przy tak ogólnikowym podejściu ciężko również wyobrazić sobie monitoring jej wdrażania i zachodzących zmian oraz późniejszą ewaluację. Strategia w dzisiejszym brzmieniu to dokument samoograniczający się i konserwatywny, z którego nie wynikną żadne zmiany w obszarze kultury.

Z doświadczenia kilku lat współpracy w Mazowieckim Programie Edukacji Kulturalnej wiemy, że dokument strategiczny nie jest zapisem formalnym - to realne narzędzie, które w bardzo konkretny sposób może wspierać rozwój sektora kultury. Dlatego w jego konsultacjach ważny jest każdy głos.

Ekspertki Mazowieckiego Programu Edukacji Kulturalnej

Pod tym linkiem można znaleźć dokument zawierający Strategię
pod tym linkiem można przekazywać swoje komentarze