Mazowieckie Obserwatorium Kultury

22 // 09 // 2022

Relacje od nowa - warsztaty dla kadr

Pracujesz z grupami? Poszukujesz nowych metod pracy i sprawdzonych narzędzi? Chcesz korzystać z najbliższych lub łatwo dostępnych zasobów? Zależy Ci na budowaniu relacji między osobami uczestniczącymi w Twoich zajęciach lub w społeczności lokalnej? Zapraszamy na cykl warsztatów dla kadr kultury oraz nauczycielek i nauczycieli!

Weź udział w praktycznych warsztatach, na których poznasz konkretne i różnorodne metody pracy z grupami. Poznaj innych pasjonatów, wymień się doświadczeniami i kontaktami.

22.09.2022 - Pedagogika Cyrku - ZAPISY ZAKOŃCZONE
01.10.2022 - Ukulele dla każdego - ZAPISY ZAKOŃCZONE
06.10.2022 - Angażowanie i integracja grup - ZAPISY ZAKOŃCZONE
07.10.2022 - Książka obrazkowa w edukacji
10.10.2011 - Angażowanie i integracja grup (drugi termin!)
11.10.2022 - Pedagogika Dzikiej Przyrody - ZAPISY ZAKOŃCZONE

Więcej informacji i linki do zapisów TUTAJ.
15 // 09 // 2022

Ćwiczenia z (nie)porozumienia - warsztaty z komunikacji wzmacniającej współpracę

Jak wspierać porozumienie i współpracę w zespole? Jak oswoić konflikt? Jak wyrażać siebie jasno i precyzyjnie? Innymi słowy: jak dogadać się z innymi? Zapraszamy na cykl szkoleniowy dla kadr kultury.

Umiejętności dochodzenia do porozumienia, dbania o precyzję i jasność komunikatów w wyrażaniu siebie, budowania kultury dialogu, pracy z konfliktem to podstawowe kompetencje liderskie i chcemy Was wesprzeć w ich rozwijaniu.

Program ćwiczeń opiera się na Porozumieniu bez Przemocy wg M. Rosenberga. Warsztaty będą miały charakter aktywny i interaktywny, z przestrzenią na to by dzielić się swoimi doświadczeniami oraz w bezpiecznej atmosferze ćwiczyć wyrażanie siebie.

Na czym polega Porozumienie bez Przemocy?

Podstawą Porozumienia bez Przemocy jest prosty model czterech kroków, który pozwala patrzeć na świat i relacje bez wyuczonych filtrów. Dzięki modelowi zamiast zwyczajowo mówić o interpretacjach sytuacji i dochodzić kto ma rację, skupiamy się na faktach budując wspólną perspektywę i przestrzeń do wzajemnego zrozumienia. Uwzględniamy w tym również emocje, aby lepiej zrozumieć siebie i rozwijać swoje człowieczeństwo, które jest ważne także w relacjach służbowych. Zamiast skupiać się na jednym rozwiązaniu otwieramy się na wiele dostępnych rozwiązań które dbają o ważne potrzeby – nas samych, drugiego człowieka oraz całej organizacji. Dbamy również o formułowanie możliwych do spełnienia próśb, które z jednej strony dbają o ważne potrzeby, a z drugiej są konkretne i wykonalne. W ten sposób dbamy o produktywność i o relacje.

Dla kogo są ćwiczenia?

Jeśli zarządzasz instytucją kultury, kierujesz zespołem, pełnisz rolę kierowniczą a Twoim zadaniem jest praca z ludźmi to …. Ćwiczenia z (nie)porozumienia są dla Ciebie.

Będziemy pracować w kameralnej grupie, aby zapewnić komfort oraz bezpieczną i życzliwą atmosferę otwartości.

Zależy nam na stworzeniu grupy, która będzie dla siebie wsparciem w trakcie trwania cyklu, z tego względu zastrzegamy sobie wybór jedynie 15 osób, zdecydowanych i zmotywowanych do udziału w warsztatach minimum 10 osób z terenu woj. mazowieckiego poza m. st. Warszawą oraz maksymalnie 5 osób działających w instytucjach kultury na terenie m.st. Warszawy.

Udział w programie jest bezpłatny.

Co zawiera program?

16 h (2 dni) pracy warsztatowej na żywo w MIK w Warszawie

12 h pracy warsztatowej on-line

1 h indywidualnej konsultacji z trenerką

Zapisy i warunki:

Aby wziąć udział w ćwiczeniach należy wypełnić formularz zgłoszeniowy.

Nabór trwa od 1 września do 15 września. 19 września zostaną ogłoszone wyniki naboru.

Dla osób spoza Warszawy zapewnimy nocleg.

Jeśli jest bariera, która uniemożliwia Ci wzięcie udziału w cyklu warsztatowym, zgłoś się do nas. Spróbujemy to zmienić :)

Zapraszamy do zapoznania się z harmonogramem "Ćwiczeń" i zapraszamy do kontaktu.

Warsztaty organizowane są w ramach projektu Mazowiecka Akademia Kadr Kultury finansowanego ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego.
13 // 09 // 2022

Wizyta studyjna w Nowym Mieście n. Pilicą

Zapraszamy do wzięcia udziału w wizycie studyjnej, która odbędzie się w dniach 13-14 września 2022 roku w Nowym Mieście nad Pilicą w ramach projektu "Relacje od nowa".

ZAPISY ZAKOŃCZONE.
23 // 07 // 2022

Gudu i Gwai - warsztaty dla dzieci

Jak wygląda Gudu? Kim jest Gwai? Czy jest coś co ich łączy? Zapraszamy na warsztaty rodzinne organizowane w ramach projektu „Relacje od nowa”!
Ilustracja: Maria-Luisa Uth (fragment książki "Gudu i Gwai"), dzięki uprzejmości wydawnictwa Dwie Siostry.

Miejsce: Czytelnia Elektra Mazowieckiego Instytutu Kultury (ul. Elektoralna 12, Warszawa).
Termin: 23 lipca
Godzina: 11:00-13:00
Dla kogo: dzieci w wieku 6-9 lat wraz z opiekunami_kami
Prowadząca: Katarzyna Witt

Więcej informacji TUTAJ.

ZAPISY ZAKOŃCZONE.
21 // 07 // 2022

Spotkanie i konsultacje wniosków

Zapraszamy na spotkanie "Jak przygotować wniosek" do programu Konwersja cyfrowa domów kultury oraz na indywidualne konsultacje wniosków.

21.07, 10:00 -12:00 - spotkanie on-line "Jak przygotować wniosek?" | uwaga: obowiązkowe dla osób, które chcą później skonsultować indywidualnie swój wniosek.

25.07, 12:00 - 18:00 - konsultacje on-line wniosków

26.07, 12:00 - 18:00 - konsultacje on-line wniosków
W spotkaniu on-line będą mogły wziąć udział instytucje kultury z woj. mazowieckiego z wyłączeniem m.st. Warszawy. Na indywidualne konsultacje wniosków on-line zaprosimy 10 instytucji, które:
- wzięły udział w spotkaniu dot. przygotowywania wniosków

- jako pierwsze zadeklarowały uczestnictwo w konsultacjach

- nie brały wcześniej udziału w konsultacjach organizowanych przez MIK.

Zgłoszenia przyjmujemy przez formularz zgłoszeniowy dostępny TU.

Konsultacje poprowadzi Anna Czyżewska - etnolożka, a także trenerka i animatorka kultury. Od 15 lat związana z sektorem pozarządowym, przede wszystkim ze Stowarzyszeniem Pracownia Etnograficzna i Federacją Mazowia. Zrealizowała bardzo wiele różnych projektów animacyjnych (np. jednodniowe muzea), dokumentalnych (np. projekt skanseny.net czy „Polskie ślady w Macedonii), popularyzacyjnych (np. „Miejska ścieżka. Warszawskie Audioprzewodniki”, „Etnografia do kieszeni” czy „Przywracanie wielokulturowej historii Warszawy i Pragi”). Współzakładała niezależne centrum kultury „Pracownia Duży Pokój” w Warszawie. Prowadzi badania i diagnozy (m.in. dla ośrodków kultury w ramach programu Dom Kultury+), a także szkolenia dla kadr kultury (np. dotyczące pisania projektów), obecnie wspiera program BMK Mazowieckie.

Masz pytania? Napisz :)

Kontakt:

Natalia Roicka
Mazowieckie Obserwatorium Kultury
kom./SMS 601 668 314
e-mail n.roicka@mik.waw.pl
07 // 07 // 2022

Ciało w instytucji Kultury - Paweł Wójtowicz

Zapraszamy do odsłuchania kolejnego odcinka podcastu - tym razem rozmawiamy o ciele w instytucji kultury z Pawłem Wójtowiczem

SOUNDCLOUD >>

SPOTIFY>>

Pozostałe odcinki:

Pozostałe odcinki >>
24 // 06 // 2022

Relacje od nowa - WYNIKI KONKURSU

Mamy to! Wybraliśmy 4 wspaniałe projekty do realizacji w ramach konkursu "Relacje od nowa"! Wypatrujcie nas w Błoniu, Bogatem, Płocku i Serocku.
Projekt "Relacje od nowa" skupia się na (od)budowywaniu relacji społecznych między różnymi grupami środowiskowymi i kulturowymi. Ważnym kontekstem proponowanych działań są nowe zjawiska społeczne, których jesteśmy świadkami i aktorami. Z jednej strony są to nie do końca rozpoznane konsekwencje długiego trwania pandemii i związanej z nią izolacji społecznej. Z drugiej strony chodzi o niespotykaną dotąd na taką skalę obecność uchodźców, zwłaszcza Ukrainek i Ukraińców, w społecznościach lokalnych. Projekt składa się z kilku modułów, m.in. konkursu na projekty z zakresu edukacji kulturowej realizowane w partnerstwie między podmiotem kultury i placówką oświatową.

Projekty wybrane do realizacji:

"(Od)dźwięki" - Muzeum Ziemi Błońskiej i Zespół Szkół nr 1 w Błoniu

"JA – TY, MY – WY czyli świat emocji i relacji" - Gminna Biblioteka Publiczną w Bogatem i Szkoła Podstawowa w Bogatem

"Wszyscy razem damy radę!" - Książnica Płocka i Młodzieżowy Dom Kultury w Płocku

"Znajdując się nawzajem – międzykulturowa integracja w Serocku" - Centrum Kultury i Czytelnictwa w Serocku i Powiatowy Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Serocku

Więcej o projekcie "Relacje od nowa" TUTAJ.

Projekt "Relacje od nowa" dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Centrum Kultury Kultura - Interwencje. Edycja 2022 oraz ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego.
24 // 06 // 2022

Przerwa na myślenie

2022 poświęcamy na badanie ewaluacyjne konkursu Innowacyjny Menedżer Kultury. Po 5 latach jego realizacji chcemy sprawdzić czy organizowany w obecnej formule realizuje założone cele i umożliwia osiągnięcie oczekiwanych rezultatów. Rezultatem badania będą rekomendacje na kolejne edycje konkursu.
Badanie ewaluacyjne jest finansowane ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego.
31 // 05 // 2022

Młodzi w Instytucji Kultury

Zapraszamy do odsłuchania Podcastu o Młodych ludziach w Instytucji Kultury - rozmawiamy z absolwentkami jednego z warszawskich liceów

Link do Soundloud >>

Rozmawiamy o kulturze edukacji, animacji i rozwoju społeczności.
Gazeta Radio Telewizja, podcast Mazowieckiego Instytutu Kultury.
AR To jest podcast Gazeta Radio Telewizja. Ja się nazywam Agata Roman. Moimi gośćmi są dzisiaj Hela Zdrojewska, Tosia Woźniak oraz Ola Żebrowska. Witajcie. Dziewczyny są absolwentkami albo jeszcze uczą się w warszawskim liceum społecznym „Bednarska”. Chciałam z Wami dziś porozmawiać o Waszym uczestnictwie albo o Waszym nieuczestniczeniu w kulturze organizowanej przez instytucje kultury. I co o tym tak naprawdę sądzicie? Jak programować, jak myśleć o młodych osobach w instytucjach kultury? Czy któraś z Was ma jakąkolwiek pierwszą myśl na ten temat?
OŻ Pierwszą rzeczą, która przychodzi mi na myśl, to muzea. Czyli myślę o tym, że się zmienia władza. Zmieniają się dyrektorzy i dyrektorki. W ostatnim czasie to bardzo rezonuje wśród młodych ludzi. Tworzy się niechęć. Galeria „Zachęta” jest takim przykładem. Bardzo dużo młodych ludzi tam zagląda, a jednak sytuacja polityczna sprawia, że tworzy się ta niechęć.
AR Czyli nie bardzo wiecie, jaka jest ta instytucja, tak?
OŻ Ja czuję, że nie wiem za bardzo, czego mam się spodziewać. Ze wszystkich stron dochodzi do mnie, że osoby zarządzające tą przestrzenią będą upolitycznione. Wiele osób z nas jest mocno zaangażowanych politycznie. Dlatego to rozumiemy.
AR Czyli, Twoim zdaniem, kultura nie powinna być zaangażowana politycznie? Powinna być obok?
OŻ Ja mam właśnie takie marzenie, żeby instytucje kulturalne były tworzone oddolnie przez ludzi i bez cenzury.
AR Czyli przez artystów, twórców, ludzi, którzy kochają kulturę? Ale nie przez tych, którzy mogą używać jej do celów politycznych?
OŻ Tak.
AR A co Wy myślicie?
TW Ja myślę, że instytucje kulturalne - i w ogóle kultura i sztuka - powinny być zaangażowane politycznie. Powinny krytykować i pokazywać, że się z czymś zgadzają, a z czymś nie. I to jest super. I uważam, że my jako społeczeństwo możemy bardzo dużo z tego wyciągnąć i bardzo dużo się [dzięki temu] nauczyć. Bo to jest [wtedy] przygotowane dla nas i jest bardziej dostępne. Nie powinno być cenzurowane i w jakiś sposób ograniczane przez to, jaka jest władza, albo przez to, jacy są dyrektorzy i dyrektorki w tych instytucjach.
AR Czyli kłopot się pojawia wtedy, kiedy to, co jest polityczne, nie jest z nami po drodze i z naszymi przekonaniami?
TW Trochę tak, ale bardziej mi chodziło o to, że w momencie, w którym sztukę stopują różne polityczne poglądy lub przeświadczenia, to tutaj zaczyna się wtedy problem. Nie chodzi o to, że nam coś przeszkadza, bo mamy inny pogląd. Tylko w momencie, w którym nie możemy czegoś wyrazić przez sztukę i kulturę, to tutaj się zaczyna problem, jak jest cenzura odgórna.
HZ Mnie się wydaje, że dla młodych osób – chociaż ja nie lubię szufladkować ludzi przez pryzmat wieku – jest [taki] problem. [Chodzi o] udzi, którzy przychodzą i nie mają zbudowanej jeszcze bardzo silnej świadomości i wrażliwości, dopiero ją kształtują… I przychodzą do takich instytucji, żeby otrzymać nowe bodźce. [Oni] nie mogą otrzymać bodźców już wyprofilowanych, które mają na celu manipulację. Ja, jako osoba przywiązująca się do konkretnych miejsc, kiedy nagle trafiam na wystawę i treści tworzone już pod nowym dyrektorstwem, przez nowych kuratorów, kuratorki, to ja czuję tę różnicę, jakie treści nie powinny się tam znaleźć i na pewno jakie opisy nie powinny się tam pojawiać. Ale wydaje mi się, że osoby, które [dopiero] kształtują swoją wrażliwość na sztukę, mogą zupełnie tego nie wyczuć. Przestają odbierać świeżo i czysto treści, które powinny być, nie chcę powiedzieć, że neutralne, ale powinny być bazą i punktem wyjścia. [Ta baza] niekoniecznie powinna być upolityczniona, mimo że może być. Tylko w pierwszym wrażeniu młodych ludzi nie powinna od razu się nasuwać myśl polityczna i [poczucie, że] sztuka [jest] zmanipulowana.
AR Czyli sztuka i kultura powinny być niezależne?
HZ Powinny być niezależne. Mogą dotyczyć kwestii politycznych, tak jak powiedziała Tosia przed chwilą. Ale to powinno być trochę robione w sposób ostentacyjny: albo to robimy, albo nie. Jeżeli robimy to po cichu i pod przykrywką neutralności, poprawności, to nie jest to w porządku, bo wtedy to jest manipulacja.
AR I tę manipulację można zobaczyć po różnych stronach?
HZ Tak, zdecydowanie. Ja nie uważam, że to wszystko jest jednostronne. Osoby, które przyszłyby z drugiej strony do miejsc, które ja odwiedzam, też mogłyby to [tak] odebrać. Wydaje mi się, że powinno się mówić wprost, o czym tworzymy i co robimy dla ludzi. Żeby wiedzieli, w którym kierunku idą, rozbudowując swoją wrażliwość na sztukę. Na pewno nie mieszać i nie mącić im w głowach pod przykrywką poprawności.
AR Czyli transparentność, niezależność, ostentacja w głoszeniu swoich poglądów artystycznych, politycznych? Czyli bezpośredniość przekazu? Żadnych ukrytych treści, które mają wpływać podprogowo albo wpływać w manipulacyjny sposób na odbiorcę?
OŻ Ja myślę, że wszystko mieści się w terminie „manipulacja”, który jest dość szeroki. Dużo rzeczy można pod to podpiąć. Nie chcę wszystkiego brać bardzo dosłownie. [Chodzi o] treści zawarte pomiędzy tym, co jest oczywiste. Niekoniecznie [zawsze] transparentność jest super. Ale to są kwestie dotyczące poszczególnych wystaw, wernisaży czy dzieł. To, co się podpina pod jawną manipulację, jest rzeczą, która nie powinna mieć miejsca.
AR To jest ciekawe, że zaczęłyśmy od tego tematu, który pojawił się jako kontrowersyjny aspekt kultury i sztuki. Wydaje się on trudny.
HZ Bardzo chciałabym rozgraniczyć manipulację, która wypływa z konkretnych dzieł sztuki, od osób, które zarządzają tą sztuką. To są dwie oddzielne kwestie. I ja w takim kontekście politycznym mówię o osobach, które zarządzają i decydują o tym, co możemy zobaczyć. Bardzo chcę też podkreślić, że to, o czym mówię, to jest wielkomiejska perspektywa osoby z Warszawy. I to jest bardzo ważne w odbieraniu sztuki. Tutaj zaangażowanie polityczne jest w innej przestrzeni, niż jak to się odbywa w mniejszych miastach, na wsiach. Bardzo chciałabym nie uogólniać. Mój głos jest głosem osoby z Warszawy, która ma dostęp do tych wszystkich miejsc.
AR A gdybyście miały pójść do jakiejś instytucji kultury, w której nie byłyście, to co Was może zachęcić do tego? Co sprawdzacie, co jest dla Was ważne?
HZ Wpadłam ostatnio w taką bańkę, jeśli chodzi o ludzi i o przekazywanie informacji między sobą. Widzę, że zmienił się mój sposób korzystania np. ze strony internetowych i przeglądania np. repertuaru, tylko raczej kieruję się drogą gustu moich znajomych. I np. Ursynowskie Centrum Kultury „Alternatywy” objawiło mi się jako coś zupełnie innego, bo do tej pory tego typu centra kojarzyły mi się z takimi MDK-ami, w których są zajęcia dla małych dzieci z gry na gitarze i ukulele, a tu nagle pojawia się coś zupełnie innego. Są to centra kultury, gdzie odbywają się koncerty, na które jestem zapraszana przez moich znajomych. Np. był koncert TONFY w tym miejscu. Kilka dni później koncert zespołu Księżyc, na którym byłam z moją przyjaciółką. I to było coś zupełnie innego. Czułam, że to nie jest takie typowe miejsce, do którego bym się udała jako pierwszy wybór. Czuję, że ostatnio szukanie alternatywnych źródeł treści jest bardzo ważne. Żeby szukać undergroundowo, „pod ziemią”. To jest ten etap, kiedy znajomi robią już alternatywną sztukę. I oni stają się autorami i autorkami w przestrzeni. Ursynowskie Centrum Kultury to było odkrycie w ostatnim czasie.
AR To jest faktycznie nowe miejsce, na nowo zaprojektowane. Nie ma też długoletnich, MDK-owych, domokulturowych tradycji, wystaw dziecięcych, rysunków na korytarzach, które przypominają szkołę podstawową. Ta historia już powoli mija na szczęście. Pracując w instytucjach kultury, zaczynamy szukać innych rozwiązań. Rozumiem, że tego rodzaju estetyka, sposób myślenia instytucji o odbiorcach Was zniechęca?
OŻ Zdecydowanie. Ja zwracam bardzo uwagę na to, o czym wspomniałyśmy na początku. Czyli o miejscach niezależnych, które są pozbawione wybiórczości. Bardzo często mniejsze miejsca kultury, mniejsze galerie, byłe pracownie, które organizują wystawy i wernisaże, są bardzo często przestrzeniami wolnymi, zależnymi od ludzi, których my znamy i widzimy. Nawet jeśli przychodzę do nowej przestrzeni i często wchodzę tam za darmo albo za grosze, to faktycznie mam styczność z ludźmi, którzy tę wystawę tworzą lub są zaangażowani w jej organizację. To też wydaje mi się bardzo ważne. Bo Ci ludzie znają autorów i autorki. Bo wystawa została zorganizowana przez ludzi dla ludzi, a nie jest odgórnym tworem osób, o których często dowiadujemy się czegoś więcej tylko w opisach prac. Nie chcę tego tak bardzo wartościować. Wydaje mi się [jednak], że warto wspierać te małe instytucje. One nie mają prawa być zależne od kogoś, bo są zbyt małym tworem, który nie miał przestrzeni ani czasu, aby zostać wchłoniętym przez większe instytucje. Bardzo się wzburzyłam, kiedy usłyszałam o zablokowaniu dofinansowań dla Biennale Warszawa na ul. Marszałkowskiej. Parę lat temu poszłam pierwszy raz do tego miejsca. Byłam zszokowana. że [jest takie miejsce], mimo iż były równocześnie dwie czy trzy wystawy mało znanych artystek zagranicznych. Wtedy zobaczyłam, że takich miejsc jest więcej. I to nie są miejsca, które powstały dwa czy trzy miesiące wcześniej, tylko to są miejsca, które promują niezależną sztukę. Blokowanie dofinansowań czy próba uciszenia tych miejsc są bardzo szkodliwe, bo tak naprawdę te miejsca są najbliżej ludzi.
HZ Tak, to prawda. Nas, młode osoby, przyciąga to, kiedy widzimy, że sztuka jest od ludzi dla ludzi. I że nasze preferencje nie są ignorowane. Że są traktowane na poważnie. I że to nie są to zajęcia z domów kultury czy zajęcia chóralne, bo to nie jest do końca to, czego młodzi ludzie chcą i potrzebują. Ja też uwielbiam przestrzenie twórcze stworzone przez ludzi, którzy chcą mieć swoją wolną przestrzeń, aby się wyrazić, pokazać. Nawet jeśli tylko swoim znajomym, którym to ogłaszają i mówią: „Ej, chodźcie, bo się napracowałem i stworzyłem coś od siebie dla Was i może Was to przekona”. Jako młoda osoba potrafię się z tym utożsamić. Potrafię w tym znaleźć coś, czego szukam w instytucjach kulturalnych, nawet jeśli te miejsca podchodzą z definicji pod instytucje kultury [domy kultury], o których się myśli za pierwszym razem, jak słyszymy to pojęciee.
AR Czy gdyby instytucja kultury, taka istniejąca od dawna, chciała się zrewolucjonizować i być bliżej ludzi i zachęcić Was do tego, żebyście tam przyszły, to powinna stworzyć przestrzeń, która jest przestrzenią autentyczności i żywego tworzenia, kreatywności, i oddać trochę władzę wytwórcom? Żeby mogli stworzyć tę przestrzeń po swojemu i do niej zapraszać jako gospodarze?
TW Tak. Chciałabym żeby taka sztuka nie była traktowana jako „o, to jest taka mniejsza wersja, tego, co się tworzy w tych ważnych instytucjach kulturalnych”. Nie. To jest osobna gałąź, która jest w pełni zaprojektowana przez tych ludzi, artystki, artystów. I to nie jest ani mniej poważne, ani nie jest to forma pośrednia, tylko to są faktycznie artyści i artystki. W momencie, w którym tworzysz coś, co oddaje to, co jest w środku, to dlaczego by tego nie traktować tak samo poważnie jak te wszystkie instytucje?
OŻ Dobre byłoby i skuteczne przyciąganie tych ludzi poprzez oddanie władzy. Wydaje mi się, że ludzie czasem trochę nie wiedzą, po co mają przychodzić do tych instytucji. Jeżeli nie czerpią przyjemności z doświadczania sztuki, rozwijania swojej wrażliwości, to nie wiedzą, po co mają oglądać obrazy, chodzić do teatru, chodzić na wystawy i wernisaże. Co to im przynosi? Może nie mają świadomości tego, że oprócz budowania wrażliwości to buduje konteksty, zarys miliardów punktów odniesień. Niekoniecznie są [to] osoby, które chcą potem z tego korzystać. Są też takie umysły, które potrzebują celowości. Poczucie sprawczości w danej przestrzeni, poczucie bliskości z osobami, które ją tworzą… Myślę że [to] tworzy cel mojego przyjścia do jakiejś instytucji. Jeżeli ja czuję, że mam na to wpływ, jestem w stanie z kimś porozmawiać, doinformować się, dowiedzieć, i nie jest to suchy twór, który ma spowodować mój rozwój, ale nie wiem, jak miałby on działać, to to jest bardzo przyciągające. Szczególnie dla osób, które nie wiedzą lub nie umieją czerpać przyjemności z samej sztuki.
AR Czyli nie wystarczy powiesić obrazy, nawet najświetniejsze, trzeba zbudować do tej wystawy kontekst, środowisko, energię, żywe doświadczenie, autentyzm, coś, co wychodzi poza sam kontekst wizualny? Dobrze to rozumiem?
OŻ Wrócę jeszcze do tego, o czym mówiła Hela, i do relacji władzy. Bardzo ważny jest wiek, w jakim się znajdujemy. Środowisko i ludzie w moim wieku są przebodźcowani. Kiedy ze wszystkich stron coś się dzieje i do tego dochodzi sytuacja pandemiczna, w której bardzo dużo treści możemy zobaczyć w Internecie, to sprawia, że robi się dziwny mentlik w głowie. Zaczynam przyjmować informacje i konsumuję sztukę w sposób niematerialny. Wszystko dzieje się przez Internet i ja tego do końca nie przeżywam. Czuję, że ta potrzeba potem umiera. Nie mam siły, bo tych treści jest za dużo. Za dużo bodźców. Internet gra ogromną rolę w tym, że pojawia się zmęczenie materiału. Kolejna rzecz dotyczy tego, że instytucje kulturalne, centra kultury czy Młodzieżowe Domy Kultury są dla mnie bardzo często nieatrakcyjne, jeżeli chodzi o swoją ofertę dlatego, że są to treści przygotowane przez ludzi starszych dla ludzi młodszych, którzy bardzo często nie słuchają potrzeb tych młodszych. Nie czuję, żeby tam wydarzył się proces narady, burzy mózgów, z ludźmi, do których ma to dotrzeć. Często odbieram to tak, że osoba dorosła wie lepiej, czego ja potrzebuję, i przygotowuje dla mnie to konkretne wydarzenie. A potem ja tam przychodzę i nie odnajduję nic dla siebie, bo to nie jest o moim życiu. Często taki jest cel, żeby mnie przyciągnąć, żeby to było coś bliskiego. Dziura, jeśli chodzi o wiek, sprawia duży problem w przychodzeniu i decydowaniu się, że to jest miejsce, do którego pójdę.
AR Czyli że to jest przestrzeń, która nie rozumie osób w Waszym wieku, w związku z tym nie jest na Was przygotowana?
OŻ Może nie, że nie rozumie, tylko ciężko jest zrobić coś, co obudzi w młodych ludziach poczucie bliskości z tym, na co patrzą, albo powiązania. Mam wrażenie, że to nas naprawdę przyciąga. To poczucie związania, bliskości, współtożsamości z tym, na co patrzę. Ciężko jest to osiągnąć, gdy po pierwsze nie do końca się słucha, a nawet jeżeli się słucha, to nie ma się w głowie przestrzeni na to, że może się tego nie rozumie, co jest naturalne. My też nie będziemy rozumieć tych następnych pokoleń. To jest problem albo zjawisko, które się pojawia z pokolenia na pokolenie. To nie musi być kwestia tego roku czy tej konkretnie dekady. Po prostu ludzie muszą się nauczyć słuchać nawzajem. To nie jest takie proste.
TW To prawda. Ale ja mam taką myśl, że to jest w sumie bardzo proste. Rozwiązanie tego problemu jest łatwe, tylko potrzebujemy ludzi systematycznie zatrudnianych z młodszych pokoleń. Ja byłam około dwóch lat temu na wystawach organizowanych przez ASP „Otwarte pracownie”. Mimo że nie oglądałam wybitnych artystów, których nazwisko kojarzę i znam, wystarczyło, że ci ludzie znają potrzeby swoich odbiorców, odbiorczyń w tej grupie wiekowej. [Dlatego] są mi bliżsi w kwestii świadomości i wspólnego doświadczenia. Tworzą coś, co się do mnie odnosi i z czym jestem w stanie złapać połączenie, wspólne myśli i pomysły. Tak naprawdę ja nie znam ani jednej młodej osoby, która jest niewiele starsza niż ja i pracuje w instytucjach kultury, tworzących wystawy dla nas, dla młodych ludzi. Znam dużo ludzi studiujących na akademiach, zajmujących się sztuką, a nie są w stanie znaleźć pracy w tym sektorze. To byłby prosty sposób na rozwiązanie tego problemu. Tylko to nie jest takie proste, jak się wydaje. Zaraz pewnie ktoś rzuci we mnie dużym kamieniem i powie, że nie można zwalniać osób, które są w innym przedziale wiekowym. Ale to chyba jest problem, bo nie ma ludzi, którzy tworzą wystawy i są w tym przedziale naszego wspólnego doświadczenia.
HZ To prawda. To się odnosi też do budowania społeczności. O wiele bardziej jesteśmy w stanie wzbudzić w sobie jakieś odczucie, gdy nie czytamy z plakietek. tylko gdy jesteśmy w stanie albo [się] utożsamić, albo porozmawiać z kimś, kto to zrobił. To wynika z tego, że wszystkie, tak jak tu siedzimy, obracamy się w towarzystwie, które robi tego typu rzeczy, i to też jest…
AR Przywilej?
HZ Tak, przywilej, ogromny przywilej. Ale akurat my rozmawiamy, więc możemy powiedzieć, że to jest to budowanie społeczności. Dla mnie i dla dziewczyn, tak jak mówią, bardzo ważne są fizyczne osoby.
AR Pomyślałam o tym, że osoby, które nie funkcjonują w środowisku, o którym mówisz, chętniej przyjdą do miejsca, gdzie środowisko osób młodych, twórców, animatorów kultury, artystów już istnieje. Łatwiej jest wejść w takie miejsce niż np. w takie, które jest zarządzane przez osoby kilkadziesiąt lat starsze, które mają zupełnie inne koncepcje. Jest to bardziej obca przestrzeń. Więc byłoby to otwierające.
HZ Myślę, że to jest rozwiązanie. Ale my tutaj we trzy jesteśmy w uprzywilejowanej sytuacji. Gdyby dało się to rozszerzyć na większą skalę niż tylko warszawska młodzież, to to by było to. Na większość młodych osób by to zadziałało. Nie tylko na artystyczną bańkę. Pomysł jest świetny. Ale jednak dotarło do mnie, że my jednak mamy szczęście, że mamy taką możliwość.
AR Ciekawe też, co powiedziałaś, Olu, o tym Internecie. Gdy obcujemy z kulturą przez Internet, to przekaz jest spłaszczony. Wyczerpuje się rodzaj wewnętrznego zasobu, obcowania z kulturą. Więcej się, że [bardziej] daje z siebie, niż bierze. Wyczerpujące jest uczestniczyć w kulturze wirtualnie, nieosobiście, bez realnego spotkania, bez interakcji z artystą, ze społecznością, z odbiorcami tego dzieła.
OŻ Zastanawiam się, czy rzeczywiście ludzie w moim wieku podzielają to, o czym teraz mówię. Czy może to jest mój przywilej, że łatwo jest mi wejść w to. Obracam się w pewnym środowisku. Komunikaty do mnie docierają. Widzę konkretne treści w mediach społecznościowych i dlatego też w tym siedzę. A osoba, która nie obraca się w takim środowisku i pochodzi z zupełnie innego miejsca na mapie Polski, czy ta osoba podziela tę refleksję, że to wszystko jest spłaszczone? Łatwiej jest ciągle scrollować w Internecie i klikać kolejne filmiki, obejrzeć siedem spektakli z rzędu, bo muszę napisać teraz pracę na język polski o teatrze. Oglądam spektakle, daję sobie chwilę na refleksję i sobie myślę: „szybko, szybko, bo trzeba tego zrobić jak najwięcej, mam mało czasu, mogę włączyć następny”. A takie rzeczywiste pójście do teatru po pierwsze zwalnia, po drugie daje więcej czasu i przestrzeni na głębsze refleksje i na dłużej to zostaje z człowiekiem. To jest odczucie przez to, że znajduję się w tej konkretnej pozycji, a nie jako ogólnie młodzi ludzie teraz.
AR A gdybyście miały taką abstrakcyjną propozycję: pewna instytucja kultury mówi, że mamy konkretne przestrzenie, mamy na to konkretne pieniądze. Wiedziałybyście, co zrobić, kogo zapytać, zaprosić do stworzenia tego typu przestrzeni? Załóżmy, że to ma być coś zupełnie nieokreślonego, jeżeli chodzi o dziedzinę sztuki, formułę. Jest taka opcja.
HZ Tak, tak. To jest ten przywilej. To by było świetne. Bardzo się podekscytowałam, bo w mojej głowie wybuchło teraz bardzo dużo pomysłów. To jest abstrakcyjna myśl, ale sądzę, że ja bym się skupiła właśnie na wolności. Sztuka nie musi być rozpatrywana w tych kategoriach, które my tak znamy, tylko właśnie może wyjść z tego kółka. Myślę, że doskonale byśmy wiedziały, co zrobić.
TW Dla mnie nie jest to abstrakcyjna sytuacja, bo ja już dostałam taką propozycję. Zaangażowanie się w konkretny projekt, ale on nie był jeszcze doprecyzowany. Mam na myśli wystawę aktywistycznych fotografek i fotografów, którzy są na granicy. Jest to bardzo duży natłok zadań. Ja się nie zaangażowałam w to pełnowymiarowo, ale poczułam, że mam pole do popisu. I że mam tę sprawczość, i chcę ją wykorzystywać. Tylko że na ten moment nie miałam tej przestrzeni. Ale poczułam, że długofalowo mamy wpływ. I to nas obliguje do tego, żeby budować przestrzeń artystyczną i wciągać w nią ludzi. Oczywiście poszłam potem na tę wystawę, do byłej pracowni Aliny Szapocznikow, na ul. Brzozowej. I gdy tam poszłam, pomyślałam, że zrobiłabym wszystko inaczej. I że to jest źle, tamto jest źle i że inaczej bym to zorganizowała. Żałowałam, że się w to nie zaangażowałam. Wtedy do mnie przyszło to, że pora faktycznie działać, nie żałować. Wychodzę z takiego założenia, że świadomość obliguje. I jeśli mamy tę świadomość bycia w bańce i posiadania przywilejów, to trzeba wziąć za to odpowiedzialność i wykorzystać nasze możliwości. Jeżeli już wiemy, że je mamy.
OŻ Bardzo bym chciała podbić ten głos, zwłaszcza że ostatnio odbyłam rozmowę z bardzo bliską mi osobą. Osoba ta studiuje na malarstwie, na warszawskiej ASP. Jednak jak się wchodzi w tę konkretną społeczność, to koniec końców ona jest bardzo zamknięta. Często sprowadza się do robienia sztuki dla samego robienia. A bardzo często nie dla odbiorców. To wynika z wartości, ze specyfiki grupy i osób, które studiują malarstwo. I potem chcą pracować w tym zawodzie, i chcą się tym zajmować. Osoba, która jest związana z naszą szkołą, czyli Jędrek Owsiński, opowiadała mi, że może warto tę sztukę wykorzystywać. Dawać przestrzeń na to, aby przez sztukę mogły iść komunikaty gdzieś dalej. Dużo myślę o tym, jak dotrzeć do ludzi, którzy nie mają łatwego dostępu do tych instytucji. Nie mogą wyjść z domu i za pięć minut znaleźć się Galerii Sztuki Nowoczesnej. Myślę, jak docierać do tych osób i jak wykorzystywać przestrzeń kulturalną, żeby docierać poza bańkę.
AR Mówisz też o kulturze i sztuce zaangażowanej. Sztuce, która poza celem swojej prezentacji ma zrobić coś więcej. Ma wkroczyć w przestrzenie, zmierzyć się z nowymi odbiorcami, którzy wcześniej nie mieli z nią styczności. I może mają się w niej odbić. Myślę, że bardzo wdzięcznym i bardzo niewykorzystanym terenem są tereny wiejskie, małomiasteczkowe, gdzie przestrzeni artystycznych jest niewiele. Byłoby wspaniale, gdyby móc tę sztukę wyeksportować razem z twórcami, wymyślić jakieś działania, coś na kształt objazdowych galerii albo karawany, która przenosi artystyczną przestrzeń z galerii, z sal koncertowych, z desek teatrów gdzieś dalej, bliżej osób, które nie mają z tym styczności.
OŻ I jak budzić wrażliwość tych osób, bo ona jest uśpiona przez to, że te osoby nie mają dostępu do budynków. Bo często to się odbywa w konkretnych budynkach. Fizycznie to jest niemożliwe.
TW Tak sobie teraz pomyślałam, że to jest smutna rzecz, bo zadałam sobie pytanie: „Jak to rozsiać, rozmnożyć?”. A zupełnie nie pomyślałam w swojej głowie, że ta wrażliwość jest. To nie jest tak, że my musimy rozsiewać swoją sztukę na te małomiasteczkowe miejsca, wsie i tak dalej. To nie jest tak, że to my jesteśmy tymi oświeconymi, młodymi artystkami, artystami, którzy muszą swoją sztukę rozprzestrzeniać i pokazywać, że się da budzić wrażliwość tych ludzi przez nas. Tylko to się powinno odbywać w drugą stronę. Ale jak to zrobić, to chwilowo tego nie wiem.
HZ To prawda, bo ja też czuję frustrację, że sztuka, mimo tego, że ona nie powinna być wysoka, nadal jest wysoka. Tylko dlatego, że jest scentralizowana i że wszystko odbywa się w dużych miastach i centrach Europy. To jest przykre, bo są na to pieniądze. To nie jest tak, że pieniądze na to nie istnieją i że nie jesteśmy w stanie inwestować w projekty. Mimo tego że ten sektor byłby w stanie się rozwijać i decentralizować. To jest bardzo wartościowe, a ten proces powinien się odwrócić. Co zrobić, żeby to ludzie chcieli lgnąć do instytucji kultury, a nie żeby te oświecone osoby musiały namawiać ludzi do przychodzenia do instytucji kultury. Taki powinien być cel centrów kultury, żeby ludzie sami z siebie tam przyszli, a nie żeby ktoś ich musiał zmuszać i udowadniać, dlaczego to jest wartościowe.
OŻ Ja też mam takie wrażenie, że to się bardzo łączy z tematem hermetyczności i zamknięcia się grup artystycznych. Ja mam wspomnienia z warszawskiego ogniska teatralnego, którego byłam częścią przez sześć lat, gdzie byłam bardzo zakorzeniona. Dopiero po wyjściu z tego świata zdałam sobie sprawę, że robiliśmy tam świetne rzeczy. Ale z jakiegoś powodu nie miałam wtedy potrzeby dzielenia się tym. Czułam, że to jest tylko moje, i ludzie spoza nie do końca to zrozumieją, więc nie chciałam tego rozprzestrzeniać. Musiałam wyjść z tego środowiska, żeby zdać sobie z tego sprawę, że to jest okropne. Doszłam do wniosku, że sztuka od zawsze jest śmietanką. Nie zawsze trzeba mieć podłoże intelektualno-kulturalne by móc się czuć uprzywilejowanym czy wykształconym, żeby ze sztuką obcować. Wiadomo, że obecnie jest to już w o wiele mniejszym stopniu, niż jak było sto lub dwieście lat temu. Ale nadal zostało ziarno czucia się specjalnym, wyjątkowym, hipsterskim.
HZ Ale żyjemy w XXI wieku i każda osoba powinna móc iść do teatru i z niego skorzystać. To miały chyba na celu programy dofinansowujące bony kulturalne. Tylko czy to wyjdzie? Czy jeśli ktoś otrzyma bilet do teatru, to czy do niego pójdzie? Czasem nie chodzi o sam fakt dostępności, tylko o poczucie, że to mi w ogóle coś da. I że spełnię się, będąc tam. Przyniesie mi to przyjemność lub mnie rozwinie, lub pobudzi wrażliwość.
AR A czy znacie takich rówieśników, którzy są w ogóle tym niezainteresowani?
HZ Ja znam bardzo dużo takich osób.
OŻ Ja też. Może nie są mi to bardzo bliskie osoby, ale nawet wśród rówieśników warszawskiej młodzieży jest ich mnóstwo. I nie sądzę, że to da się zmienić poprzez tę możliwość dostępności, pójścia do galerii, która jest np. dwa kilometry od Ciebie. To, że jest możliwość, nie oznacza, że chcę tam pójść.
AR A jak myślicie, dlaczego oni nie są tym zainteresowani?
TW Ja teraz bardzo czuję mechanizm osób, które zajmują się sztuką, tworzą społeczności i instytucje kulturalne, że ma się to poczucie bycia lepszym. Przypomniała mi się konkretnie osoba, która była mi kiedyś bliska. [Ona] miała poczucie, że to nie jest dla niej dostępne, mimo iż mieszka w Warszawie. Mogłaby i ma takie same możliwości i dostęp do tych miejsc, do których ja mam dostęp, ale problemem jest to poczucie bycia lepszym. Spotkałam też ostatnio malarza, który jest dużo starszy ode mnie. I też odniosłam wrażenie, że on się czuje dużo lepszy ode mnie dlatego, że jest w tej branży dłużej. I ja mam ogromny szacunek dla jego sztuki i twórczości. Ale w chwili gdy ja też jestem w tej społeczności i zajmuję się twórczością, chciałabym, żeby ten człowiek stworzył tę bezpieczną przestrzeń, gdzie młoda artystka może znaleźć przestrzeń dla siebie, żeby tworzyć. A to jest bardzo hermetyczne [środowisko] i zamyka się na młodych ludzi. Panuje w tej społeczności artystycznej hierarchia. A co dopiero dla osób, które nie zajmują się tą dziedziną. I nie siedzą w tym tak głęboko, tylko raz na jakiś czas przychodzą do instytucji kultury, bo mają taką potrzebę.. I mogą wtedy czuć, że to jest bardzo hierarchiczna relacja.
OŻ Podchodząc do tego tak pragmatycznie; dlaczego niektórzy nie chcą pojawiać się w tych instytucjach, mimo iż mają do nich dostęp? Moim zdaniem bardzo często jest to kwestia chęci zaoszczędzenia energii. Ludzie nie chcą nadużywać siebie i swojej przestrzeni, jeśli nie czują, że to jest opłacalne. Być może brzmi to trochę zbyt racjonalnie. A Może nie brzmi jak zdanie prawdziwe. Ale znam takie osoby, które nie chodzą na wystawy, bo uważają, że to jest strata czasu. Bo wystawa nie przyniesie im zbyt dużo pożytku.
AR Taka zasada zachowania energii?
OŻ Tak, może to brzmieć absurdalnie, ale trochę rozumiem ten mechanizm. Bo jeśli ktoś nie doświadczył tego typu rozwoju czy pobudzenia wrażliwości, budowania kontekstów czy chęci do budowania kontekstów, które potem może wykorzystać, no to po co ma przychodzić do tej instytucji. Jeżeli on nie rozumie, co ta instytucja mu oferuje. Nie uważam, że tak dzieje się zawsze. Ja, mimo iż byłam dzieckiem, które było ciągane po muzeach i galeriach, to w wieku dziesięciu lat zadałam sobie to pytanie: „Co ja w ogóle tutaj robię?”. I mimo że moi rodzice starali mi się tłumaczyć, po co ja tu jestem, dlaczego mnie to rozwija… Nawet mój tata mówił, że książki i sztuka karmią mózg. I to jest prawda, tylko że ja nie rozumiałam dlaczego. Może to było dla mnie za trudne, teraz tego nie wiem. Ale czułam, że trochę tracę energię na coś, czego nie rozumiem i co wcale mnie nie rozwija. Teraz się oczywiście okazuje, że mnie bardzo rozwinęło. Ale gdybym nie poszła w tym kierunku i się trochę nie doedukowała, to mam wrażenie, że też mogłabym wylądować w tym punkcie, w którym nie wiem, co ta sztuka może mi dać i zaoferować.
AR W którym zadajesz sobie pytanie: po co to?
OŻ Tak, po co mam marnować swoją energię na coś, czego nie rozumiem, co nic mi nie przyniesie, z czego później nie skorzystam. A jednak żyjemy w świecie efektywności, więc jest to mało racjonalne pójść i stracić energię na coś, co jest bezsensowne.
HZ Kolejną sprawą jest, że my cały czas rozmawiamy o instytucjach, o sztuce, o sferze wyższej. A jest jeszcze kultura masowa. I to też może się łączyć z przebodźcowaniem. Kiedy nawet nie chodząc do tych miejsc, karmię się tą kulturą, popkulturą, treściami, które docierają do mnie przez Internet. I to przebodźcowanie, i to, że jest tego tak dużo, stwarza mechanizm, że już za dużo, że po co mam tam iść, skoro i tak te rzeczy do mnie docierają, tylko pod postacią kultury masowej. Co jest czymś zupełnie innym, tylko na pewnym etapie można się zmęczyć. I dodatkowo to kapitalistyczne myślenie, że wciąż trzeba więcej, szybciej i kumulować energię. To wszystko tworzy opowieść, że w pewnym momencie nie ma się już na to siły i czasu.
AR Czyli rozumiem, że dobrze byłoby, żeby to uczestnictwo w kulturze było chociaż przyjemne? Bo z tej przyjemności płynie energetyczny zwrot? Bez względu na to, czy się ma trzy lata czy sześćdziesiąt. To ten rodzaj przyjemności może być rozumiany w bardzo różny sposób: albo relacyjny, albo estetyczny, albo świadomościowy, kiedy rozumiesz, co się wydarza. Jest ta potrzeba rozumienia, co się tutaj robi. Ale jeśli jest ta potrzeba przyjemności, to ta potrzeba rozumienia jest pewnie mniejsza.
HZ Tak, to rozumienie samo w sobie nie jest niezbędne, jeśli czerpiemy z czegoś przyjemność. Jeśli ta przyjemność się pojawia, to ona jest wystarczającym powodem, żeby gdzieś pójść nawet bez całkowitego zrozumienia, ale żeby coś zobaczyć i czegoś doświadczyć. Doświadczenia, które są przyjemne, są już opłacalne dla tych osób, które podchodzą do tego w pragmatyczny sposób. Idąc do kina, nie musimy koniecznie wiedzieć, o co chodzi w tym filmie, czy ma drugie dno. Ale czerpiemy z tego przyjemność. I ten czas jest dla nas w porządku. I nie żałujemy stracenia tej energii.
AR Bardzo Wam dziękuję za dzisiejszą rozmowę. Wiem, że jeszcze mnóstwo tematów zostało do poruszenia. Wygląda na to, że się dopiero rozkręcamy. Może jest szansa, żebyśmy spotkały się jeszcze raz. Bardzo Wam dziękuję za przeciekawą rozmowę. Moimi gośćmi były Hela, Tosia i Ola. Maciej.
26 // 05 // 2022

Przy kawie o...

Comiesięczne tematyczne spotkania on-line dla osób zarządzających instytucjami kultury w województwie mazowieckim i nie tylko :)

Tworzymy przestrzeń wymiany doświadczeń, dobrych praktyk, inspiracji, wiedzy i wsparcia. Zapraszamy osoby zarządzające instytucjami kultury na comiesięczne tematyczne zoomowe kawy!

Każde spotkanie poświęcamy ważnemu tematowi - wyzwaniu, z którym mierzą się instytucje kultury. Na każde spotkanie zapraszamy eksperta/ekspertkę, który(a) pomoże znaleźć odpowiedzi na najbardziej palące pytania. Ale tak naprawdę najważniejszymi ekspertami jesteście Wy - podzielcie się swoim doświadczeniem z innymi. Zapraszamy na kawę i do rozmowy, poznajmy się :)

Kiedy najbliższa kawa?

Masz pytania? Napisz :)

Kontakt:
Natalia Roicka
Dział Edukacji
Mazowiecki Instytut Kultury
tel. 601 668 314
e-mail n.roicka@mik.waw.pl
25 // 03 // 2022

Dobry to stan - warsztaty o dobrostanie dla animatorek kultury

Nabór trawa od 14 do 25 marca.

Żyjemy w czasach, kiedy każdy dzień przynosi nowe wyzwania. Dlatego umiejętność zadbania o własne zasoby, o dobrostan i komfort bycia ze sobą, jest obecnie na wagę złota. Chodzi o to, aby działania, które wiążą się z naszą pracą w kulturze (ale i wymagającą codziennością!), były przez nas podejmowane z szacunkiem i troską o siebie.

Chcemy wzmocnić animatorki kultury w dbaniu o własny dobrostan, budując poczucie wspólnoty i wspierające relacje, które staną się ich zasobem na przyszłość.

Zapraszamy na cykl warsztatowy, w ramach którego będziemy odkrywać sposoby i metody na to, jak budować swój stan zasobności.

Dla kogo są te warsztaty?

Dla animatorek kultury działających w woj. mazowieckim, które zadeklarują udział we wszystkich warsztatach cyklu.

Będziemy pracować w kameralnej grupie, aby zapewnić komfort oraz bezpieczną i życzliwą atmosferę otwartości.

Zależy nam na stworzeniu grupy, która będzie dla siebie wsparciem w trakcie trwania cyklu, z tego względu zastrzegamy sobie wybór jedynie 15 osób, zdecydowanych i zmotywowanych do udziału w warsztatach.

Zapewniamy:

minimum 10 miejsc dla osób działających poza m.st. Warszawą

i maximum 5 miejsc dla osób działających w Warszawie.

Nabór trwa od 14 do 25 marca.

28 marca ogłoszenie wyników naboru.

Więcej informacji i regulamin.
16 // 03 // 2022

Program Towarzyszenia - wyniki naboru

Wiemy komu potowarzyszymy w 2022 roku!

Programu Towarzyszenia dołączają kolejne instytucje!

Do udziału w Programie zapraszamy:

Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Małkini

Gminny Ośrodek kultury, Sportu i Rekreacji w Goworowie

Gminny Ośrodek Kultury w Zbuczynie

Gminne Centrum Kultury w Poświętnem

Każda instytucja to osobny wszechświat, unikatowe zasoby, wyjątkowe kompetencje ludzi, którzy ją tworzą. Cieszymy się ogromnie na wspólne wyprawy, nowe znajomości i odkrycia.

Dziękujemy za wszystkie przesłane zgłoszenia.

Do zobaczenia już niebawem!
01 // 03 // 2022

Program Towarzyszenia - nabór

1 marca uruchamiamy nabór nowych instytucji do Programu Towarzyszenia. Zapraszamy :)
Skutecznie wspieramy przy zmianach i różnego rodzaju „nowych początkach” instytucji.

Umożliwiamy zespołową refleksję na działalnością instytucji, na którą często brakuje czasu.

Rozbudzamy!:) Wybudzamy ze stagnacji, rutyny i motywujemy do nowych działań.

Wspieramy słabsze, ale docieramy do mocnych stron i potencjałów instytucji.

Program Towarzyszenia to program wsparcia eksperckiego dla instytucji kultury z województwa mazowieckiego. Wspieramy wybrane do programu instytucje w rozwoju, otwarciu, procesie radzenia sobie z wybranym przez nie wyzwaniem. Program jest tworzony wspólnie z jego uczestniczkami i uczestnikami w oparciu o realne i bieżące potrzeby. Z każdego procesu przeprowadzonego w wybranych instytucjach powstanie multimedialny mini-reportaż.

⇒ Dla kogo jest Program Towarzyszenia?

Dla instytucji kultury z gmin do 30tys. mieszkańców lub organizacji pozarządowych pełniących rolę instytucji kultury w gminach, w których nie ma domu kultury, gotowych i otwartych na zespołową pracę. W naborze preferowane będą te instytucje, które wcześniej nie korzystały z innych programów wsparciowych, np. typu DK+, Program Rozwoju Bibliotek lub programów szkoleniowych MIK. Do udziału w programie zaprosimy 4 wybrane instytucje.

Udział w programie jest bezpłatny.

Nabór: 1 - 11.03.2022r.

⇒ Co otrzymują zespoły instytucji w ramach udziału w Programie?

do 17 godzin spotkań (na żywo lub on-line) z ekspertem_tką, zrealizowanych w terminie od 21 marca do 31 maja 2022 r.

warsztat integracyjno-komunikacyjny dla zespołu instytucji

warsztat/szkolenie o dowolnej tematyce dopasowany do potrzeb zespołu

spotkanie wzmacniające z ekspertem_tką po zakończonym procesie - jesienią 2022 r.

udział w wizytach studyjnych organizowanych w instytucjach, które uczestniczyły w Programie

multimedialny reportaż z przebiegu procesu w instytucji

dodatkowo (dla chętnych): możliwość wzięcia udziału w warsztacie wprowadzającym z metod badawczych połączonym z ogólnomazowieckim badaniem uczestnictwa w kulturze

Więcej informacji TUTAJ
15 // 02 // 2022

Podcast "Zrealizowana utopia" Hanna Zielińska

Zapraszamy do odsłuchania kolejnego odcinka podcastu - tym razem Agata Roman rozmawia z Hanną Zielińską o kultorze i życiu publicznym w Norwegii.

<< Zrealizowana Utopia - Hanna Zielińśka - GAZETA RADIO TELEWIZJA - link do Soundcloud >>

Rozmawiamy o kulturze edukacji, animacji i rozwoju społeczności.

TRANSKRYPCJA ROZMOWY

Gazeta Radio Telewizja, podcast Mazowieckiego Instytutu Kultury.

AR Ja się nazywam Agata Roman. Moim gościem jest Hanna Zielińska, polska dziennikarka mieszkająca na stałe w Norwegii, która jest bardzo blisko związana z lokalną biblioteką w niewielkiej miejscowości o nazwie Laerdal.

HZ Zgadza się.

AR Poprosiłam Cię o tę rozmowę dlatego, że chciałam zarysować nową przestrzeń dla nas wszystkich. [To będzie rozmowa] o - jak to żartobliwie, ale też jednocześnie poważnie określasz - utopii, w której przyszło ci żyć. Okazuje się, że ta utopia naprawdę istnieje. Ten świat, o którym moglibyśmy tylko marzyć, faktycznie funkcjonuje. Dlatego chciałam Cię zapytać, jak to jest żyć w świecie, który jest radykalnie różny od świata, do którego przywykliśmy w Polsce.

HZ Myślę, że przywyknięcie to jest tutaj taki termin-klucz. Oczywiście bardzo łatwo jest przywyknąć i przyzwyczaić się do czegoś, co jest lepsze, przyjemniejsze i wygodniejsze. Obserwuję innych emigrantów w Norwegii. Przede wszystkim mam kontakt z Polakami… Widzę, że to, po co tutaj wszyscy przyjechaliśmy, jest bliskie utopii. To jest już dla nas przezroczyste. Oczywiście zauważamy niedogodności, zgrzyty, trudności systemu i nawet trudności geograficzno-atmosferyczne. One w Norwegii są szczególne i bardzo silnie odczuwalne. Zgadzam się, że Norwegia jest krajem, gdzie to dotknięcie utopii jest bardziej możliwe niż gdzie indziej, spośród wszystkich społeczeństw czy krajów świata. Żeby się tym delektować, dobrze jest czasami po prostu pomyśleć o tym, przypomnieć sobie, wyjrzeć za okno z tą intencją i z tą świadomością. Faktycznie ja od zawsze utopię traktuję bardzo poważnie. Jedną z moich ulubionych książek jest „Utopia dla realistów”. Taki przewrotny tytuł. Główną tezą jest to, że nie jest naiwnością ani nie jest błahe, ani nie jest trywialne traktować utopie poważnie. Tak samo jak nie jest błahe ani trywialne traktować wyobrażenie koła jako idealny byt. To są po prostu wzorce, do których dobrze jest dążyć albo które dobrze jest widzieć, wyobrażać sobie na horyzoncie. Bez tego nie ma szans. Wiadomo, że odrobina malkontentyzmu też jest potrzebna. Mnie akurat bardzo, bardzo było potrzebne w pewnym momencie życia zbliżenie się do prób realizacji [utopii]. W takim stanie cywilizacyjnej kondycji, w jakiej jesteśmy. Najbliżej do realizacji naszych utopijnych marzeń, o dobrym życiu, dobrym społeczeństwie, dobrej współpracy. Najbliżej jest do tego nam, ludziom, w Skandynawii.

AR Na czym polega ta dobra współpraca? Czy jest coś, co Ci przychodzi do głowy w pierwszym momencie, jak o to pytam?

HZ Świadomość obywatelska i aktywność obywatelska. O tym bym pomyślała na pierwszym miejscu. Mamy taki stereotyp Skandynawa, który w dużej mierze się sprawdza, a jednocześnie jest w kontrze do tego, co zaraz powiem. Stereotyp Skandynawa jako człowieka zamkniętego, jako indywidualisty bez wypustek w kierunku do innych osób i innych jednostek. I w przestrzeni prywatnej to są takie indywidualności pozamykane z naszego punktu widzenia. Tak to wygląda. W porównaniu do kultury śródziemnomorskiej, gdzie widać ludzi godzinami stojących na zewnątrz, rozmawiających i wypytujących o kolejne pokolenia rodziny. Co tam słychać i czy wszyscy zdrowi. Ale z drugiej strony, jeśli chodzi o tożsamość obywatelską, społeczną, plemienną, to jest ogromna aktywność, dużo większa niż ta znana mi z Polski. Być może dużo większa niż w kulturach południowych, gdzie inaczej realizuje się różne formy bycia razem. Tutaj bycie razem oznacza pracę razem. Tutaj bardzo poważnie traktuje się wszelkie formy wolontariatu i zaangażowania prospołecznego. To jest maleńka miejscowość, zaledwie 800 osób. A jest tu osobny budynek przeznaczony na Centrum Wolontariatu. Jest też bardzo prężnie działający Czerwony Krzyż, który nie mając większych problemów w Norwegii, przede wszystkim pomaga na zewnątrz. To też pokazuje tutejszą skalę wyzwań. Czerwony Krzyż organizuje spotkania dla wszystkich zainteresowanych, żeby się spotkać, porozmawiać o tym, czym Czerwony Krzyż się tutaj zajmuje. Takie herbatki, żeby usiąść razem przy stole, zagwarantować tym miejsce, zagwarantować czas, zagwarantować, że ktoś przyjdzie i tę herbatę zrobi. Oprócz tego, i to jest bardzo popularne, jest w Skandynawii taki sklep, do którego zamożniejsi mieszkańcy oddają bezpłatnie różnego rodzaju sprzęty domowe. Mniej zamożni mieszkańcy przychodzą po te sprzęty. Kupują je po bardzo niskiej cenie, a następnie dochód jest przeznaczany na cele społeczne, bardzo często zagraniczne. Norwegia słynie z tego, że fundusze norweskie w sensie dosłownym idą w świat. Bardzo popularne jest też branie udziału w różnego rodzaju kwestach finansowych. Przede wszystkim istnieje tutaj coś, co część z naszych słuchaczy być może pamięta z własnego życia, czyli prace społeczne. To się nazywa tutaj „dugnad”, czyli poświęcenie bezpłatnie swojego czasu, kilku godzin. Na przykład jak dzieci w danej klasie mają trening, to rodzice prowadzą te treningi, organizują je albo ktoś się deklaruje, że bierze udział w logistyce. Albo raz lub dwa razy do roku cała wieś chodzi i zbiera razem śmiecie, których tu oczywiście prawie w ogóle nie ma. To jest wszystko świetnie zorganizowane. Jest ktoś, kto mówi, jak podzielone są sektory w tej wsi, kto gdzie zbiera. Na koniec jest przygotowany drobny poczęstunek, z czekoladkami, w podziękowaniu dla tych wszystkich, którym udało się coś znaleźć. Przenikają się te formy zaangażowania na rzecz czystości we wsi czy cyrkulacji przedmiotów drugiego obiegu. Przekłada się to też na funkcjonowanie instytucji. Nigdy nie wyobrażałam sobie, z jak wielkim zaangażowaniem rodzice mogą funkcjonować w komitecie rodzicielskim. Jak serio ta funkcja jest traktowana. Jak wielostronicowe są referaty, czyli raporty z działania spotkań komitetu rodzicielskiego. Jak bardzo poważnie wyglądają wybory do komitetu rodzicielskiego. Jest to taka mikrodemokracja w pigułce. Oglądanie tego, jak ci rodzice są zaangażowani na zebraniach. Jak wygląda dyskusja o tym, w jaki sposób naprawimy ten ukruszony krawężnik przy szkole, przecież to już kolejny sezon tak wygląda. My sobie wtedy z innymi Polakami patrzymy na siebie i myślimy: „żeby każda szkoła miała takie problemy” i „mogą sobie pozwolić na takie dyskusje”. Świat byłby wtedy cudowny.

AR Wydaje mi się, że jak opowiadasz o tym, to złożyłam sobie własną definicję w głowie, że to jest kultura dawania. To znaczy, że bardzo dużo się daje. I to nie do końca polega tylko na tym, że Norwegom żyje się dostatnio i że mają takie poczucie pełności. Na ile to poczucie pełności wynika z kultury dawania. Oba elementy są potrzebne, czyli poczucie dostatku nie tylko materialnego, ale też poczucie indywidualnego spełnienia i tego, że się ma coś do oddania.

HZ Rzeczywiście bardzo często pada ten argument. Że łatwo jest mówić o wolontariacie, o zaangażowaniu, o dobrym życiu i błahych problemach, kiedy żyje się na ropie. Kiedy cały kraj utrzymuje ta kura znosząca złote jajka i kolejne pokolenia są zabezpieczone. Rzeczywiście w Norwegii na 100 lat do przodu kolejne pokolenia mają zabezpieczone pełne życie socjalne, łącznie z emeryturą. Tutaj funkcjonuje coś takiego jak emerytura obywatelska, która też bardzo zmienia myślenie o tak zwanej karierze. Kiedy człowiek wie, że niezależnie od tego, czy zaangażuje się w ciężką pracę w korporacji czy w ciężką pracę w sektorze publicznym, czeka go taka sama opieka na starość. Ale to jest historia ostatnich kilkudziesięciu lat Norwegii. Socjaldemokracja tutaj jest dużo silniej, mocniej i dawniej ugruntowana niż czasy lat 70. Mniej więcej [wtedy], kiedy ta ropa rzeczywiście trysnęła pieniędzmi. A do tego, i to jest bardzo ciekawe, w Norwegii bardzo silnie wciąż obecne są staroskandynawskie etosy plemienne. Nawet nazwa parlamentu norweskiego „Stortinget”, którą moglibyśmy przetłumaczyć jako „wielkie zebranie”, „wielka narada”. To jest dosłownie ta sama nazwa, która obowiązywała w kulturach wikingów, gdzie każdy problem danej społeczności omawiało się w kręgu. Dzisiaj parlament to jest wielki krąg. Nam trudno sobie wyobrazić, by na przykład tak się nazywał nasz parlament. W Norwegii, na powierzchni większej niż Polska czy bardzo zbliżonej do Polski, jest 5 milionów ludzi. Ludzie są bardzo zależni od siebie i to od zawsze. Tradycja omawiania wszystkiego na wszystkie strony i brania pod uwagę każdego głosu, dbania o to, żeby potencjał każdej osoby został dla społeczności optymalnie wykorzystany, żeby nie zginął, to jest coś, co tu się bardzo czuje. Człowiek o wiele więcej znaczy niż w Polsce. To jest niesamowite. Człowiek jako jednostka. Trudno podać przykłady, ale ja to najbardziej widzę jako matka w szkole, czyli to pochylanie się nad każdym dzieckiem. Ostatnio zadzwonił do nas nauczyciel jednego z naszych dzieci do domu, żeby zapytać, porozmawiać, czy nasze dziecko przypadkiem się nie stresuje w szkole. Bo nie ma naszego dziecka od kilku dni. Nieobecność była z powodu przeziębienia, ale przy okazji nauczyciel chciał się dowiedzieć, jak się to dziecko ma. To jest coś, na co absolutnie nie ma przestrzeni w polskiej szkole - ani czasu, ani miejsca, ani pieniędzy. W tym miejscu wracają połączenia na wielu poziomach. Poczuliśmy trochę, że ten nauczyciel to taki wujek rodowy, który troszkę kontroluje, ale troszkę się martwi. Pytał, co u dziecka i czy na pewno tylko chodzi o to bolące gardło, bo może chodzi o coś, co on powinien wiedzieć. I wtedy on przejmie ten problem i ten temat w szkole. Dziecko i jego potrzeby tutaj o wiele więcej znaczą. Człowiek, który na poziomie pracy ma znacznie więcej przestrzeni do samorealizacji. W szczególności do realizacji takich potrzeb, które niekoniecznie są akceptowane społecznie w krajach kapitalistycznych. Takich potrzeb, jak zwolnienie od psychiatry, bo jest ciężko. Wypalenie zawodowe - tutaj w ogóle nie ma z tym najmniejszego problemu. Zupełnie normalnie przyjęte jest to, że ktoś dzwoni i mówi, że nie da rady przyjść do pracy, bo bardzo ciężko spał. Ja to bez przerwy słyszę. Oczywiście nie musi przedstawiać żadnego zwolnienia. Jest pula dni, które można na taki przypadek wykorzystać. Tutaj człowiek to znaczy coś więcej, a jednocześnie wszyscy są sobie bardzo potrzebni. Wszyscy sporo o sobie wiedzą. Ostatnio w lokalnej gazecie natknęłam się na tabelkę z informacją o 10 najzamożniejszych osobach w danej gminie. Trochę byłam zszokowana. Wypisane są zarobki roczne. Kto ile zapłacił podatku. To jest coś, do czego my jesteśmy nieprzyzwyczajeni. My w tej chwili domagamy się w Polsce ujawnienia majątku żony premiera. A tutaj po prostu takie rzeczy się publikuje. Tu wszystko jest transparentne.
Aby dowiedzieć się, kto ile zarabia, po prostu wpisuje się w internecie dane sąsiada. Ludzie bardzo dużo o sobie wiedzą i są bliżej siebie. [Wbrew temu, na co wskazywałyby stereotypy] Bliżej siebie jako obywatele i współtwórcy wspólnoty.

AR Zdaje się też, że dostęp do informacji publicznych jest znacznie łatwiejszy niż w Polsce.

HZ Tak, jest ogromna transparentność i o wiele prostsze procedury. Chociaż, ze względu na poszanowanie praw pracowniczych i pracy osób na wszelkich poziomach kompetencji i wykwalifikowania, Polacy mają często takie poczucie i pokusę, żeby powiedzieć: „No, jak za komuny u nas. No, jak za PRL-u. Czekamy i czekamy na ten papier. No, ta Pani ma przerwę jak za komuny”. To rzeczywiście jest coś, z czym Polacy się zmagają. Dziwią się temu i właśnie w ten sposób komentują. Z tym mi się to kojarzy. Ja też tego doświadczyłam. Potrzebowałam coś załatwić w gminie, nazywanej tutaj komuną. Nie dostawałam bardzo długo odpowiedzi na maila. Moim zdaniem długo, tzn. kilka dni czekałam na maila od urzędniczki. Postanowiłam napisać do niej przez messengera, tak troszkę półprywatnie. Chciałam się upewnić, czy może mam złego maila? A ona mi od razu napisała, że nie mam złego maila, ale po prostu nie odpisuje, bo ona teraz jest na zwolnieniu. Odpisze. Kiedy? Jak wróci? Nie wie, kiedy. Po prostu. I musiałam to zaakceptować. Bardzo mnie dziwiło, nawet rozmawiałam o tym ze znajomymi. Ale jak to, to nikt jej nie zastępuje? Ustawiłaby sobie zwrotne odpowiedzi, że jest na zwolnieniu. Żebym wiedziała, o co chodzi. Tutaj ludzie mają bardzo duży zakres tolerancji. Do [tak zwanego] czynnika ludzkiego, do niepewności, do zmienności, do nieprzewidywalności. Nikt się nie dziwił, prawdopodobnie poza mną, że ani nie ma odpowiedzi, ani nie wiadomo, o co chodzi. Po prostu się czeka.

AR Opowiadasz o tym, że ten świat jest urządzony trochę na innych zasadach. Zasadach, które nam mogą się wydawać kontrowersyjne. Na wszystko trzeba czekać. Nie wiadomo, kiedy się uzyska odpowiedź i czy w ogóle. To olbrzymia niepewność. Wczoraj załatwiałam coś w urzędzie i rozmawiałam przez chwilę z urzędniczką. Była przytłoczona nerwowością wszystkich osób, które do niej przychodzą i chcą na szybko wszystko na już. I ona czuła się nieuszanowana przez osoby, z którymi jest w kontakcie. Jak opowiadałaś, że na wszystko trzeba czekać, to zdarza się, że u nas jest odwrotnie. Jest pospieszanie. Urzędnik powinien wszystko wykonać natychmiast, kiedy tylko ja tego potrzebuję.

HZ U nas [w Polsce] jest „klientelizm” i pomieszanie ról. Nadużywanie wyimaginowanej władzy petenta wobec urzędnika.

AR Albo urzędnika wobec petenta. Czasami zdarza się, że obywatel musi czekać bardzo długo. Bardzo długo szukać odpowiedzi. Szukać odpowiedniej osoby z urzędu, która pomoże załatwić sprawę. Mamy szereg trudnych doświadczeń za sobą w kontaktach z instytucjami, urzędami. Ale jak opowiadasz, to jest w tym dużo inspirującej przestrzeni. Naprawdę nie trzeba się bać, że coś nie zostanie przeze mnie załatwione. A ktoś nie przyklei mi karteczki „obywatel gorszej kategorii”, który się nie wyrabia z różnymi zobowiązaniami wobec państwa.

HZ Oj, tak. To jest bardzo uwalniające. Tutaj wręcz niemile byłaby widziana taka osoba, która jest takim półrobotem. Do spotkania, które właśnie chciałam omówić, ostatecznie doszło w gminie. To miała być odpowiedź gminy na pewną inicjatywę, którą ja z koleżanką chcę rozwinąć. To spotkanie, jak już do niego doszło, było wspaniałe, ciepłe i przesympatyczne. Absolutnie to nie było spotkanie w okienku czy przy ladzie, tylko w pokoju konferencyjnym, długie, pogłębione. To, czym byłyśmy obie zauroczone, trochę zdziwione, to tym, że urzędniczka, która jest odpowiedzialna za rozwój biznesu w całej naszej gminie, przyjęła nas w stroju, który jest bielizną termiczną. Czyli [to] taka koszulka z długim rękawem, [taki] ocieplacz norweski. Byłyśmy pierwszy raz na spotkaniu biznesowym tutaj. Zastanawiałyśmy się [wcześniej], czy może chociaż na spotkanie biznesowe nie przychodzi się tutaj w sweterkach, w ubraniach bardzo wyluzowanych. [Ale nie.] I to zdejmuje ciężar. Tu nikt by nie powiedział, że to jest nieprofesjonalne. Ona była bardzo dobrze przygotowana. Zrobiła research. Zaoferowała nam mnóstwo pomocy. Rzeczywiście trudno to sobie wyobrazić, żeby nawet urzędniczka na poziomie gminy mogła sobie wyglądać, jak chce, Mogła sobie chorować. Mogła sobie odpisać na maila albo nie. A jednocześnie miała przestrzeń na serdeczną współpracę. Bo jak tu już się coś załatwi, jak się do kogoś człowiek dostanie, to wszyscy to powtarzają. To jest bardzo dobre. Człowiek znowu czuje się ważny. Nie czuje się jakąś tam pozycją w Excelu, tylko rzeczywiście jest zauważony jako całość.

AR Nie jak petent.

HZ Tutaj jest umiejętność nasycenia się tym, co jest. Można to interpretować dwojako. I tak to bywa interpretowane, szczególnie przez imigrantów, że Norwedzy, pomijając oczywiście kwestię zamożności, mają albo niski poziom oczekiwań wobec rzeczywistości, albo wysoki poziom akceptacji trudności. I to rzeczywiście wzbudza we mnie nieodmienną fascynację, Jak niewiele tutaj wystarczy, żeby coś uznać za dobre, wystarczające, akuratne. W Norwegii jest mnóstwo niepisanych zasad. Na przykład jak przebiegają urodziny dla dzieci. I to są dużo skromniejsze imprezy niż te, które znamy w Polsce. A uważane są za doskonałe. Wystarczy na spotkaniach między dorosłymi postawić świeczkę na stole i zaserwować herbatę. I to jest uważane za wspaniałą atmosferę i wspaniałe spotkanie. To mnie bardzo dziwiło na początku i jeszcze trochę mnie dziwi. Jak to, w takim bogatym kraju, i tylko herbata i świeczka. I oni to uważają za udany wieczór, wręcz przyjęcie i gościnność? To też widać po architekturze. Tu wszyscy Norwegowie, nawet ci milionerzy, mieszkają w rybackich, drewnianych domkach. Nie wyprowadzili się, nie wybudowali złotych pałaców, tak jak to w Arabii Saudyjskiej się dzieje. To są dwa kraje, które można porównywać, bo mają podobną historię nagłego bogactwa. I tam się natychmiast społeczeństwo rozwarstwiło i zrobiła się hierarchia pionowa. A tutaj ludzie, jakimś cudem, dla mnie wciąż tajemnym, są w stanie sycić się tym, co mają. Świetnie to widać na poziomie tego, czy musisz epatować metkami, złotym płotem, złotymi zębami, pałacem. Nie, absolutnie nie. Od osoby o najmniejszych zarobkach do osoby o największych zarobkach, które tutaj też się nie różnią za bardzo. Te widełki nie są jakieś szokujące w Skandynawii. Osoby potrafią, mam wrażenie, sycić się tym, co mają. Nie jestem pewna, skąd to się bierze. To jest nieprawdopodobna umiejętność. Mieszkańcy naszej wsi wciąż wysyłają sobie zdjęcia tej naszej wsi i się cieszą, jaka ona jest ładna. Mówię o grupie fejsbukowej z naszej okolicy. Robią zdjęcia w trakcie spaceru i sobie wysyłają. I wiem, że oni tu mieszkają od pokoleń. To są ludzie, którzy widują to codziennie i będą widywać przez następnych kilkadziesiąt lat. Potrafią zrobić sobie z tego poezję codzienności i ubrać to w trzy słowa. Poezja norweska też jest bardzo minimalistyczna i ciekawa. Często odnosi się właśnie do przyrody. I to jest kolejny element, który pozwala zachować spokój i wzmacnia akceptację na poziomie instytucji i nieprzewidywalności. Cieszenia się tym, co jest.

AR Czy myślałaś o tym, w jaki sposób i którą z rzeczy można by było już teraz zacząć przenosić na polski grunt ? Jaki sposób myślenia, jakie drobne zmiany? No bo rozumiem, że struktura i rzeczywistość są urządzone zupełnie inaczej i według zupełnie innych zasad. Czy nie moglibyśmy trochę tej utopii uszczknąć dla siebie? Tego spokoju, poczucia dostatku mentalnego, nie finansowego. Na finansowy na razie nie mamy tak dużych widoków, chociaż Polska jest w grupie krajów, które nadal są dobrze sytuowane w porównaniu z różnymi innymi krajami na świecie. Musimy o tym pamiętać, że nie jesteśmy krajem biednym. Nie jesteśmy krajem, gdzie poziom ubóstwa jest tak wysoki jak w krajach tak zwanego trzeciego świata. Musimy pamiętać, że w sumie żyjemy w dużym dostatku, ale nadal czujemy ten rodzaj głodu, braku. Jest tęsknota za lepszym. Nie chciałabym, żeby nasza rozmowa była o tęsknocie za materialnym dostatkiem, ale o dobrostanie, to znaczy o poczuciu, że mamy wystarczająco dużo. I że z tym „wystarczająco dużo” możemy zrobić takie rzeczy, które sprawią, że będziemy mieć tego „wystarczająco dużo” więcej.

HZ Jestem przekonana, że w Polsce jest „wystarczająco dużo”, żeby poczuć się tak jak w Norwegii. Szczególnie gdy obserwowałam, jak funkcjonowały instytucje kulturalne [w Polsce]. A także osoby pracujące przy festiwalach, inicjatywach, w muzeach czy w innych instytucjach, do których jako dziennikarka przez lata byłam zapraszana. Pamiętam nerwowość, ogrom pracy, przede wszystkim kobiet, pracy na zapleczu, w biurze prasowym, przy współpracy z dziennikarzami, z gośćmi, pracy logistycznej. Wspaniałe kobiety bardzo poważnie traktujące swoją rolę i bardzo nie doceniające siebie. Tutaj [w Norwegii] osoby, które pracują w kulturze, robią znacznie mniej i mają dużo większe poczucie satysfakcji. Nie widzę tutaj żadnych kompleksów, takich, jakie czuć u osób zaangażowanych w kulturę w Polsce. Kompleksów w takim sensie, że jeszcze, że szybciej, że muszą odebrać wszystkie telefony, ktoś dzwoni, ktoś coś chce załatwić. Tutaj nawet ludzie pracujący przy różnych projektach nigdy by sobie nie pozwolili na przyjęcie zbyt wielu nierealistycznych obowiązków i oczekiwań. Takie porównanie jeden do jednego mam przy organizacji wieczorów autorskich. W Polsce brałam w nich udział jako osoba prowadząca te wieczory, jako dziennikarka. Miałam wtedy kontakt z reprezentantami wydawnictw. Widziałam, jak to jest organizowane. Dużo było w tej pracy spięcia, stresu. Mało czasu na delektowanie się tym, jaką mamy fantastyczną pracę. Teraz jako wolontariuszka w bibliotece mam z tym do czynienia. Widzę, jak to wygląda. Nieporównywalny spokój, a z drugiej strony bardzo poważne podejście do punktualności. Wystarczy po prostu, że przyjedzie autor. Wystarczy, że ktoś poprowadzi to spotkanie. I wszyscy są naprawdę bardzo zadowoleni. W Polsce na takich spotkaniach jest wiszący w powietrzu stres. Tu jest inny układ. Przede wszystkim obserwuję, jak pracujące tutaj bibliotekarki są zaangażowane w organizowanie eventów kulturalnych na lokalną skalę, mikroskalę.
One się tak samo tym cieszą, co mnie zaskakuje. W Polsce jestem przyzwyczajona do zakulisowej perspektywy, że „może już idą”, ale „jeszcze nie zdążyliśmy”, „dobra, niech już się to skończy”, „zrób zdjęcia, wrzuć na Instagram szybciutko”. W Norwegii osoby, które są organizatorami/ organizatorkami, jednocześnie są uczestnikami i nie mają żadnych kompleksów. Jestem przekonana, , że tutejsze [norweskie] animatorki kultury, które znam, byłyby pod ogromnym wrażeniem kompetencji i pracy polskich animatorów kultury. Oni są bardzo pracowici i naprawdę potrafią wiele. Tylko ten duch kapitalizmu krąży również w instytucjach publicznych: pośpiech, konkurencja, poczucie, że ciągle jest za mało, albo robimy to za wolno, albo ktoś będzie niezadowolony, albo mogło być lepiej z takich czy innych powodów. W naszej bibliotece lokalnej prowadzę media społecznościowe. Prowadzę profil instagramowy i fejsbukowy. Jestem tym zdumiona, że ktoś pozwolił emigrantce, która uczy się norweskiego, proponować lokalnym czytelnikom książki w języku, w którym dopiero uczę się czytać. Oczywiście moje teksty są weryfikowane pod względem literówek. Ale nie zdarzyło się nigdy, żebym na przykład dostała taką uwagę: „Słuchaj, ale nie pasuje do naszej kultury ten twój żarcik”. Po prostu to jest przyjmowane. Ok. To wystarczy. Przyszłam ja, czyli emigrantka. Rzeczywiście wiem sporo na temat tego, jak komunikować sprawy dotyczące kultury. Fajne te posty robię także, wiem, o co chodzi. Co prawda zdarzyło mi się parę wpadek związanych z nieznajomością niuansów językowych. Ale to jest wystarczające. Fakt, że zaczęłam od topornych postów. No nie wiedziałam, jak to robić, ale pozwolono mi się rozwijać. One poszły publicznie, one są, wiszą i to jest ok. Lepsze to niż nic, bo akurat te kanały w mediach społecznościowych były trochę uśpione.

AR Opowiadasz to w atmosferze, która pozbawiana jest krytycznego ducha. [Ten duch] bardzo często towarzyszy naszej pracy, nie tylko w kulturze. Myślę, że każdej pracy tutaj w Polsce. Mamy poczucie, że jesteśmy oceniani. Sami z siebie nie jesteśmy wystarczająco zadowoleni. Cały czas mamy poczucie, że musimy sprostać niedosięgnionemu ideałowi, który właściwie nawet nie istnieje. Wystarczy, że jedna osoba robi coś lepiej, więcej, bardziej. To my też musimy być lepiej i bardziej. Bo jak nie, to coś jest z nami nie w porządku. Nawet jeżeli jesteśmy pewni swojej pracy, to i tak mamy w sobie rodzaj nerwowości. Że wskaźniki, że ocena, że ktoś może być niezadowolony, trzeba coś zmienić, ocenzurować, docisnąć bardziej pedał gazu.

HZ Tak, absolutnie się z tobą zgadzam. Dokładnie mam takie poczucie, że tutaj jest więcej przestrzeni do cieszenia się z tego, co robisz, bez wiecznego porównywania się. I znowu wracamy do kontekstu politycznego czy też ustrojowego, bo to ma ogromne znaczenie. W Norwegii jest socjaldemokracja. Co roku organizuje się konkurs letniego czytelnictwa dla dzieci. Program trwa przez całe lato. Proponuje się dzieciom konkretne książki, są zadania do tych książek. Na koniec jest wielka inauguracja, wizyta autorów w bibliotekach. Co roku jest wielka dyskusja, jak ten program powinien przebiegać. Żeby zachęcał do czytelnictwa. Żeby zminimalizować absolutnie poziom konkurencji między dziećmi, a zwiększyć poziom uczestnictwa [w kulturze]. Nie ma oczywiście nagród wyłaniających najlepszego czy najsłabszego czytelnika danego roku, chociaż rzeczywiście każde dziecko zgłasza, ile stron przeczytało czy rozdziałów.

AR Bardzo ciekawa perspektywa konkursu, który nie jest konkursem.

HZ Tak, też między innymi z tego powodu nie ma ocen aż do poziomu naszego jeszcze niedawnego gimnazjum. Nie ma ocen takich jednostkowych w ogóle, żeby nie wzbudzać niepotrzebnego napięcia wynikającego z wiecznego porównywania się nawzajem. Niepokoju, że czegoś mi brakuje. Albo jeśli jestem teraz w czołówce, to co ja muszę zrobić, żeby utrzymać tę czołówkę. Bo zaraz ktoś dyszy na moim karku i na pewno mnie wyprzedzi. To ma związek ze strojem i to przenika do instytucji publicznych. Nawet jeśli, powiedzmy, kapitalizm nie dotyczy bezpośrednio funkcjonowania instytucji kultury na Mazowszu, to jednak klimat funkcjonowania w państwie, sposób ubiegania się o finanse jest jedną wielką konkurencją. To ogromny trud i przedzieranie się przez dżunglę. Oczywiście, że w Norwegii jest dużo łatwiej o pieniądze dla kultury. Tutaj bardzo się o to dba. Nawet w takiej malutkiej miejscowości jak nasza jest dosyć łatwo o zaproszenie kogoś reprezentującego ważny fragment czy przestrzeń kultury. Norwegia prowadzi taki program „kultur der du bur”, czyli „kultura tam, gdzie mieszkasz”. Bo nie dość, że w Norwegii mieszka się przede wszystkim na wsi, a nie w mieście, to kultura jeździ po kraju. Nie może być tak, że skoro nie masz dostępu do teatrów i do dużych instytucji, to po prostu nie korzystasz z tego typu kultury. Ta kultura tutaj przyjeżdża. Jak przyjmowałam tuż przed spotkaniami autorskimi pisarzy, którzy za godzinę czy za jakiś czas mieli poprowadzić spotkanie, to doskonale znam to polskie przyjmowanie: „Dzień dobry. Tu proszę sobie powiesić płaszcz, może herbaty, tu jest zaplecze itd.”. Tutaj klimat takiego spotkania i postawa takiej osoby jest zupełnie inna niż w Polsce. Bo taka osoba, jak tu przyjedzie, to w poczuciu obowiązku, służby. Ta osoba jest bardzo skromna. Ostatnio była u nas uznana autorka kryminałów. Byłam zdumiona, jak bardzo nie ma w tym celebrytyzmu. A jednocześnie jest poczucie zadowolenia.
Każda z tych osób miała czas przed spotkaniem, żeby usiąść z nami i napić się herbaty. W Polsce jest zamieszanie tuż przed premierą czegokolwiek. A tutaj jest zawsze ten spokój, nawet jeśli coś jest nieprzygotowane. Myślałam, że może będę potrzebna osobie, która miała moderować [spotkanie], pierwszy raz w tej roli. Może będę potrzebna do przegadania pytań. Byłam gotowa na to, żeby wesprzeć tę osobę, bo sama mam za sobą mnóstwo doświadczeń. Ale był taki luz i spokój, że nie było to potrzebne. Wszystko przebiegło świetnie. Myślę, że to tło socjaldemokratyczne bardzo wiele robi. Człowiek czuje się w porządku, dowartościowany. Czuje się wystarczająco kimś od dziecka. Tak też jest wychowywany w szkole i w domu. W socjaldemokracji nie ma aż tak ogromnej potrzeby konkurencji. Poczynając od tego, że jesteś kimś w szkole. A kończąc na tym, że niezależnie od tego, w jakiej pracy się realizujesz, tak samo czeka na ciebie godna starość, godna emerytura. Twoje dzieci [czeka] godna, bezpłatna edukacja jak wszystkich innych. I to też zmniejsza wbrew pozorom codzienną konkurencję, napięcie i niepewność: „A może powinnam się przebranżowić, a może powinnam zagwarantować, zabezpieczyć, zapewnić dzieciom coś innego?”. To nie ma znaczenia. Wszyscy mają to samo. Te same zapewnione szanse. Oczywiście nie da się przenieść do Polski tego poczucia bezpieczeństwa. Natomiast jestem pewna, że kompetencje pracowników polskiego sektora kultury byłyby naprawdę imponujące tu w Norwegii. Absolutnie nie ma najmniejszych powodów do kompleksów. One nie są nawet takie same. One bardzo często przewyższają kompetencje osób, które zajmują się kulturą tutaj. A i tak ta kultura ma się świetnie. Ma się fantastycznie.

AR Mówisz o ustroju socjaldemokratycznym, który ugruntowuje pewien sposób funkcjonowania od dziecka i bycia obywatelem w danej społeczności. Druga kwestia [dotyczy] relacji obywatela/mieszkańca z władzą. Wygląda ona zupełnie inaczej. Możesz powiedzieć o tym, jak to jest?

HZ Nietrudno się domyślić, że tutaj znowu jesteśmy na drugim końcu continuum. Władza może być traktowana albo jako przywilej i okazja do nadużyć, albo jako służba i obowiązek wspierania i pomocy, czyli przemoc albo pomoc. U nas [w Polsce] władza jest traktowana jako narzędzie przemocy, a nie jako zobowiązanie. [Funkcjonuje] tylko zawsze na poziomie deklaratywnym i tylko do momentu zakończenia kampanii wyborczej. Teraz jestem myślami w naszym urzędzie gminy [w Norwegii]. Na przykład to spotkanie z szefową do spraw biznesu na nasz region, która nas przyjęła w bieliźnie termicznej, co było fantastyczne i rozluźniające. To była tak ciepła i fantastyczna rozmowa, przeplatana wątkami o dzieciach, o małżeństwie, o rozwodzie. No coś fantastycznego. Tutaj bardzo wiele [rzeczy] w codzienności, w życiu człowieka jest związane ze wsparciem ze strony władzy lokalnej. Jest mnóstwo dotacji, mnóstwo spraw do załatwienia. Z władzą ma się dużo więcej do czynienia niż w Polsce. Jak to w socjaldemokracji, gdzie ten organizm państwowy jest dosyć rozbudowany. Trudno czasami jest doczekać się na swoją kolej. To jest dla mnie też trudne. Są ograniczone bardzo godziny pracy funkcjonowania różnych instytucji, również komercyjnych. Apteka jest czynna do godziny 16:00. Nigdy się do tego nie przyzwyczaję. K [Ale gdy już dojdzie do tego kontaktu z władzą], to rzeczywiście jest to kontakt przynoszący ulgę i pomoc, a nie zagrożenie i przemoc.
Ten słynny „Barnevernet”, czyli ministerstwo do spraw ochrony interesu dziecka, praw dziecka [Urząd Ochrony Praw Dziecka]. Jest [to] trochę trudne do przetłumaczenia. Nie ma odpowiednika takiej instytucji ani w Polsce, ani w zasadzie w ogóle w kulturach naszego kręgu cywilizacyjnego. Skandynawia jest wyjątkowa, a Norwegia w szczególności, bo to jest norweski wynalazek. W mediach Barnevernet funkcjonuje jako straszak, który rozrósł się ponad swoją utopijną ideę. Czasami [się?] pokazuje, jak zdemoralizowana władza może skrzywdzić kogoś. To się zdarza, ale to jest promil. Tutaj przede wszystkim słyszę od większości osób, jak bardzo Barnevernet pomaga. A to jest władza. Na przykład mam norweską znajomą. Przez rok miała trudną sytuację w rodzinie, w związku z chorobą męża. Nie jakoś bardzo ciężko, ale to była choroba jelit, utrudniająca mocno życie na tyle, że mąż nie mógł zajmować się dziećmi. Ona [znalazła się] w takiej sytuacji, że była na pełnym etacie w swej pracy. I jednocześnie nie miała drugiego rodzica do równego podziału obowiązków rodzicielskich i domowych. Poszła do Barnevernet powiedzieć, że jest przeciążona i że jest jej trudno z tym. „Barnevernet wykonał niesamowity gest i ruch jako władza. Wykupił ją z jej stanowiska zawodowego na rok, płacąc jej tę pensję tak, żeby mogła sobie kogoś na zastępstwo bez straty finansowej przyjąć. I moja znajoma przez rok, kiedy mąż już dochodził do siebie po operacjach, miała absolutne bezpieczeństwo socjalne. Do tego oczywiście Barnevernet zaproponował osobę, która mogłaby wozić dzieci na treningi. No bo skoro nie ma taty, to ze wszystkim nie dasz rady, nawet jak nie pracujesz. I to jest też oblicze władzy. Tutaj bardzo często się idzie do władzy po pomoc i wsparcie. Czasami mam wrażenie, że człowiek, obywatel, petent jest wręcz infantylizowany. Czasem to jest deprymujące. Możesz poprosić o materiały po polsku. Nasza rozmowa w prowincjonalnym urzędzie gminy odbyła się po angielsku. Bo tak nam było wygodniej. To jest nie do wyobrażenia u nas [w Polsce], ale tutaj rzeczywiście jest tak, że petent jest najważniejszy. Pewnego rodzaju relacją władzy jest rozmowa pacjenta i lekarza w gabinecie. To jest zawsze pewna nierównowaga sił, kompetencji, pozycji. Ktoś jest zestresowany swoim stanem, niewiedzą, pozycją. To, żeby się rozebrać przed obcą osobą. . Tutaj jest taka praktyka, że lekarz ma obowiązek mówić takim językiem do pacjenta, aby [ten] miał absolutną pewność, że nie deprymuje go trudnymi sformułowaniami. Pacjent musi rozumieć [co się do niego mówi]. Jest powszechną praktyką, że tutaj pacjentowi się rysuje, co się dzieje w środku [ciała]. Po prostu mu się rysuje organy jako notatkę. Po prostu „słuchaj, tutaj tak wygląda dana twoja część w środku. Tu się zadziało to, a my zrobimy teraz to”. Po to, żeby jak najprostszym językiem zrealizować swoją funkcję. Nawiązać relację i pomóc. Tutaj rzadko kiedy można spotkać się z sytuacją, że władza to nadużycia i władza to przemoc. Czasami władza to jest bezwład, to się czuje. Natomiast nie ma lęku, że ktoś może zrobić krzywdę, że lepiej się nie pokazywać. Najwyżej się nie uda. Władza jest częścią tej struktury. Władza jest bardzo rozbudowana. Nasz urząd gminy jest bardzo rozbudowany, więc pół wsi ma jakiś związek z władzą. To też zmienia postać rzeczy.

AR A ten element władzy albo zwierzchności autorytetu, nierównowagi rang społecznych funkcjonuje też w sferze pracowniczej. Wiadomo, że [są] szefowie i są podwładni. Wspomniałaś o tym, że są dodatkowe prawa pracownicze. Można zadzwonić do pracy, powiedzieć, że źle się spało. Że nie przyjdzie się dzisiaj do pracy i jest to usankcjonowane. To nie jest urlop na żądanie, który mamy u nas w prawie pracy, tylko po prostu jest to niesformalizowana umowa pomiędzy pracodawcą a pracownikiem.

HZ Tutaj funkcjonuje prawnie taka pula dni - to jest takie chorobowe, bez potrzeby przedstawiania zwolnienia od lekarza.

AR Jak widzisz tę relację szefa z pracownikiem, ale też społeczne usytuowanie tej roli pracowniczej? Jak [to] jest być pracownikiem w Norwegii?

HZ Ja mam do czynienia przede wszystkim z instytucjami publicznymi, co też jest charakterystyczne dla tej części Europy. Ale ja mieszkam na prowincji, więc nie mam tu za dużo do czynienia z taką korporacyjną kulturą pracy. Nie mam znajomych pracujących w korporacjach. Sektor prywatny występuje w drobnych przedsiębiorstwach budowlanych czy handlowych. Jednak rzeczywiście ten etos praw pracowniczych jest bardzo duży. Na pewno mam duże doświadczenie związane z pracą w sektorze służby zdrowia. I to są ogromne różnice w stosunku do tego, co jest w Polsce. W Polsce, jak się pracuje w publicznym ośrodku zdrowia, to hierarchizacja jest tak ogromna jak w najokrutniejszej korporacji albo pałacu w Arabii Saudyjskiej. I naprawdę trzeba uważać, by nawet o pół kroku nie wyprzedzić profesora na obchodzie, bo można sobie narobić kłopotów. Jest taki przykład, który bardzo lubię opowiadać. On w skrócie pokazuje wszystko. Mojego męża do pracy w lokalnym szpitalu [w Norwegii] rekrutował ordynator - szef oddziału, który jest pielęgniarzem. Jest on jego szefem, który decyduje o grafiku pracy podwładnych mu lekarzy. Na codzienną odprawę, spotkanie przed tym, zanim personel rozejdzie się po oddziale do swoich zadań, on przychodzi z kubkami i dzbankami kawy. I to on pracowników częstuje kawą rano. A potem sam idzie do swojej pracy pielęgniarskiej, będąc szefem zespołu lekarzy. Nikt tu się niczemu nie dziwi, a już temu, że mężczyzna jest pielęgniarzem, to już najmniej. Tutaj bardzo pilnuje się tego, żeby nie było zbyt dużych różnic w pozycji społecznej, merytorycznej ani finansowej między pracownikami. Na poziomie służby zdrowia, mój mąż, który jest lekarzem, mówi, że to jest fantastyczne odciążenie. W Polsce od [tych samych osób] oczekuje się bycia wysoko w hierarchii, bycia nieomylnym, bycia tym lekarzem. Bycia tym, który wskaże palcem personelowi pielęgniarskiemu, co należy zrobić. Tu, w Norwegii, na przykład niektóre procedury medyczne, ich zainicjowanie wręcz należy do personelu pielęgniarskiego. Dla mojego męża to jest fantastyczne i wielka ulga. Bo zdaje sobie sprawę, że to właśnie te osoby mają największy kontakt z pacjentem, najlepiej znają pacjentów. Są pewne sprawy, o których te osoby wiedzą lepiej niż lekarz. Tutaj to się bierze pod uwagę i to funkcjonuje.

AR Czy to funkcjonuje w ten sposób też w innych branżach?

HZ Tak. Teraz rozszerzam swoje myślenie na wszystkie inne relacje, jakie znam. W bibliotece, w której pracuję, jej szefową, jak też szefową wydziału kultury w naszej gminie, jest dziewczyna trzydziestoparoletnia. Bibliotekę prowadzi z kolei małżeństwo starszych osób. Można powiedzieć, dużo bardziej od niej doświadczonych, mających dużo większą wiedzę. Obserwuję tę relację, jak młoda dziewczyna zarządza pracą tych dwojga osób akurat w tej instytucji, bo jestem z nią związana. Są też inne instytucje kultury w tej maleńkiej wsi. Mamy też galerię, kino. Tutaj bardzo się uważa, żeby ten „ageizm” nie funkcjonował w żadną stronę. To znaczy nikt nie śmie podważać kompetencji tej młodej dziewczyny tylko dlatego, że niedawno skończyła studia i w tej chwili jest w trzeciej ciąży. Większość czasu zawodowego dotychczas spędziła z małymi dziećmi i zaraz znowu wróci do tego zajęcia. Tu się podchodzi ze spokojem do różnic w doświadczeniu. Ona ma doskonałe wykształcenie, jest menedżerką kultury. Przynajmniej w tym obszarze kultury, który obserwuję, też nie widzę żadnych napięć. Biorę udział w zebraniach naszych bibliotek, gdzie zastanawiamy się nad różnymi kampaniami. Podczas tych spotkań ma się poczucie, jakby brało się udział w spotkaniach towarzyskich. „A co ty o tym myślisz? Jak uważasz? To jest świetnie, a to ciekawe, z czym ci się to kojarzy?” Właściwie nie wiadomo, kto jest liderem tego spotkania, kto je prowadzi, kto tutaj ma ostatnie słowo. Takie jest poczucie. Oczywiście wiadomo, kto jest szefem. I też ciekawe, bo tu jest taki zwyczaj, że to szefowa przysyła raport ze spotkania z notatkami. W Polsce bardzo często oczekuje się tego od osoby, która, powiedzmy, ma najniższą hierarchię w danym zespole, że będzie siedziała i robiła notatki. W szpitalu jest to samo. To szef, ordynator, po spotkaniu pisze notatki. „Dzisiaj Ruth zgłosiła uwagę taką i taką, chciałbym, żebyśmy ją przemyśleli, a inna pielęgniarka na dzisiejszym zebraniu zgłosiła do przemyślenia taką kwestię.” To szefowie tutaj robią. To nie jest uważane za coś uwłaczającego, wręcz przeciwnie. Już pomijając, że szefowie oczywiście robią dokładnie to samo co wszyscy inni, jeśli jest taka potrzeba. Szefowa naszego wydziału kultury tak samo zmywa szklanki po gościach w bibliotece razem z nami, tak jak wszyscy inni.

AR I to wydaje się proste do realizacji, przynajmniej w niektórych instytucjach i organizacjach.

HZ Tak i to bardzo odciąża i zapobiega nadętej atmosferze. Po prostu razem przygotowujemy, razem sprzątamy, potem każdy ma troszeczkę inny podział odpowiedzialności w różnych kwestiach. Ale nawet zamiatamy razem podłogę w bibliotece po warsztatach, jak dzieci wycinają ozdoby.

AR Haniu, bardzo dziękuję za dzisiejszą rozmowę. Świetnie się słucha o takiej utopijnej/nieutopijnej, jednak mimo wszystko, rzeczywistości. Być może ktoś z Państwa, kto słuchał dzisiejszej audycji, jakoś zainspiruje się tym i być może wprowadzi jakąś jedną, drugą zmianę w swoim postrzeganiu rzeczywistości, w swojej pracy, w swoich relacjach.

HZ Trzymam za to kciuki.

AR Dziękuję Ci bardzo. To był podcast „Gazeta Radio Telewizja” Mazowieckiego Instytutu Kultury.
17 // 01 // 2022

Podcast "Bibliotekarz jako centrum kultury" Krystyna Wójtowicz

Zapraszamy do odsłuchania podcastu z Krystyną Wójtowicz z Biblioteki w Rzeczniowie - nagrodzoną w konkursie na Innowacyjnego Menedżera Kultury 2022. W nagraniu opowiada, o swoich doświadczeniach w roli dyrektora bibioteki w niewielkim mieście.
Rozmowę prowadzi Agata Roman

[lektor]: Rozmawiamy o kulturze, edukacji, animacji i rozwoju społeczności. „Gazeta, radio, telewizja”. Podcast Mazowieckiego Instytutu Kultury.

[Agata Roman]: To jest podcast „Gazeta, radio, telewizja”. Ja się nazywam Agata Roman, a moim gościem dzisiaj jest Krystyna Wójtowicz, dyrektorka gminnej i powiatowej biblioteki publicznej w Rzeczniowie. Dzień dobry Pani Krystyno.

[Krystyna Wójtowicz]: Dzień dobry. Serdecznie witam Panią Agatę.

[Agata Roman]: Dzień dobry. Rozmawiamy dzisiaj z kilku powodów. Jednym z tych powodów jest fakt, że została Pani laureatką konkursu Innowacyjny Manager Kultury. Chciałam z Panią porozmawiać o tym w jaki sposób prowadzi się innowacyjną bibliotekę na Mazowszu. Zaczęłabym jednak od czegoś bardziej osobistego. Od jak dawna pracuje Pani w bibliotece?

[Krystyna Wójtowicz]: Pani Agato, do tego to się w ogóle nie trzeba przyznawać, bo to jest tak dużo, że ja w tym momencie życiowym w jakim jestem, zapominam ile mam lat i ile lat pracuję. Ponad trzydzieści, bliżej czterdziestu. Niewiele brakuje do czterdziestu. Zaczynałam w 1983 roku. Jak teraz słyszę o tym, co się działo w 1981 roku – była rocznica stanu wojennego, to mówię: „Matko, to jest szmat historii”. I ja w tym uczestniczyłam. Bardzo długo.

[Agata Roman]: Bardzo długo. Jest Pani bardzo doświadczoną osobą.

[Krystyna Wójtowicz]: Ale jeszcze nie idę na emeryturę, bo jeszcze mi brakuje paru lat.

[Agata Roman]: Czy spieszy się Pani na emeryturę? Czy praca w bibliotece jest tak ciężka?

[Krystyna Wójtowicz]: Nie. Po prostu niech życie płynie swoim rytmem. Po prostu chciałabym pracując tak długo, tyle lat – chciałabym spokojnie doczekać do tego właściwego momentu odejścia na emeryturę. Jeżeli Pani pyta czy już mam dosyć pracy w bibliotece? Nie, nie mam. Czy brakuje mi pomysłów? Nie, nie brakuje mi pomysłów. Jestem pełna zaangażowania w swoją pracę. Pracuję z bardzo dobrym (zespołem), który też dodaje mi czasami skrzydeł. Cieszę się, że z nimi jestem, z tym malutkim zespołem, bo raptem jest nas osób cztery – ze mną oczywiście. Plus pracownik ostatnio na pół etatu, pracownik gospodarczy, pomocniczy. Tak naprawdę musimy sobie z tym radzić. Pani pyta czy działa innowacyjna instytucja kultury na Mazowszu. — Tak. — Trudno, ale radzimy sobie. To, że jest trudno, skłania mnie to tego, żebym chciała tak naprawdę uciekać szybciutko na emeryturę. Chcę po prostu doczekać spokojnie do tego swojego momentu, kiedy mogę pożegnać się. Myślę, że skoro i tak cały czas włączam się [niezrozumiale] mojej małej gminy, miejscowości, które są – bo jeszcze jestem członkiem Koła Gospodyń Wiejskich, i tam też bardzo dzielnie działam i pomagam. Myślę, że zawsze coś chciałam zrobić więcej i robię to. Mam jakieś tam plany może na emeryturę, jeżeli się uda, ale dzisiaj widzi Pani – może czasami nie trzeba nic planować. Tylko dać ponieść się chwili, czasowi i tym wydarzeniom, które są. Na które nie mamy wpływu.

[Agata Roman]: A jak ta Pani przygoda z biblioteką się zaczęła?

[Krystyna Wójtowicz]: Byłam świeżo po maturze. Maturę zrobiłam, nie mając jeszcze osiemnastu lat, bo poszłam rok wcześniej do szkoły. Moja mama stwierdziła, że skoro rodzice nie mają pieniędzy, żeby wysłać mnie na studia – a chciałam iść na studia – moja mama stwierdziła, żebym złożyła podanie o pracę. Pani bibliotekarka, jak się okazało z Iłży – z miejskiej biblioteki w Iłży, a pani dyrektor szukała osoby, powiedziała: „skromnej, aczkolwiek pracowitej”. A, że my w swoim środowisku, miejscowości – sześcioro rodzeństwa, jeden brat i pięć sióstr – miałyśmy opinię pracowitych i uczciwych – powiedziała, żebym zgłosiła się do pracy. Ja uznałam, że to będzie fajna przygoda. Bardzo szybko nawiązałam dobrą nić porozumienia z czytelnikami. Od razu zostałam posłana na tak zwaną wypożyczalnię w bibliotece. Określony został mój zakres czynności. Tak się zaczęło. Najmilej wspominam kontakt z czytelnikami. Pewnie ci, którzy pracują w bibliotekach – panie, czy panowie – wiedzą, że bibliotekarz jest też taką osobą do rozmowy. Wcześniej ludzie potrzebowali (rozmów) i teraz też potrzebują zwierzyć się, czasami porozmawiać. Powiedzieć o swoich bolączkach. Nawet zaczynając od nawiązania do przeczytanej literatury, a potem i tak czasami wchodzimy w ten nurt takich osobistych spraw życia. Śmieję się, że bibliotekarki na wypożyczalniach są czasami takim [niezrozumiale]. Tak to się zaczęło.

[Agata Roman]: A co się zmieniło przez te wszystkie lata w bibliotece? Jak Pani widzi te zmiany?

[Krystyna Wójtowicz]: Tak się zastanawiałam nad tym, że to my bibliotekarze w jakiś sposób dokonaliśmy zmian przez te lata. Wtedy ta praca była o tyle łatwiejsza, że owszem (były) działania, które mobilizowały do udziału w wydarzeniach czytelniczych, czy kulturalnych były robione ale w (mniejszym stopniu). W tej chwili promuje się tę ideę biblioteki jako trzeciego (miejsca). Troszeczkę nam pokrzyżowała szyki pandemia, bo przez wiele lat wypracowywaliśmy tę (ideę) spotkań poza domem rodzinnym, miejscem innych imprez zewnętrznych. Miejsce biblioteki było takim otoczeniem bardzo korzystnym dla wielu pokoleń, zaczynając od dzieci, po seniorów. (I to było) dobrze widziane – to się zmieniło. To się zmieniło, że ta biblioteka tym trzecim miejscem powolutku zaczynała się stawać. W międzyczasie w latach od 2000 roku – można powiedzieć, że to taki był bum na spędzanie czasu przy komputerach w bibliotece, bo jeszcze przecież nie wszyscy mieli te urządzenia. Szczególnie tutaj, w tych małych środowiskach wiejskich. Dopiero teraz, te ostatnie lata – wiadomo, że każdy ma swoje urządzenie mobilne. Ten komputerek w kieszeni w postaci smartfona. Od młodego pokolenia, do najstarszego – większość ludzi jednak już ma ten dostęp do Internetu. W tej chwili moglibyśmy powiedzieć, że my zwracamy uwagę na to, żeby wszystkie działania, które realizuje biblioteka – na pierwszym miejscu była jednak [niezrozumiale] książki. Owszem, ma formę bardzo innowacyjną czy taką nowoczesną, skierowaną do danej grupy odbiorców, żeby ona była fajna, strawna i przyciągająca uwagę. Na tym się skupiamy. Nie wiem, czy to dobrze, czy źle. Czy mam po prostu zacząć również od podstaw, ale to już myślę, że wymyślili inni, wielkimi akcjami, jak na przykład „Mała książka, wielki człowiek”, czy „Cała Polska czyta dzieciom”. Duże akcje, w których biblioteka bierze od wielu, wielu lat udział. One zwracają uwagę na to, co mówię również ja, o praktycznej strony naszej działalności – że musimy zwracać uwagę na tą podstawową umiejętność pracy z książką i z czytaniem. To jest bardzo ważne. W dzisiejszych czasach – skądinąd bardzo uspołecznionych, w tych mediach społecznych i tak dalej. Musi być podstawa. Musi być gruntowna podstawa, żeby i dzieci znały podstawowy kanon dobrej literatury, zwracały na nią uwagę w naszych działaniach i przede wszystkim na umiejętność czytania.

[Agata Roman]: Pani Krystyno, jak wiem, to biblioteka w Rzeczniowie od lat angażuje się w różnego rodzaju programy. Między innymi jesteście ambasadorami „Mazowsze lokalnie” od jakiegoś czasu. Realizujecie mnóstwo różnych projektów i wydarzeń o charakterze artystycznym, związanych z czytelnictwem. Bardziej ściśle albo trochę luźniej, ale jednak mimo wszystko cały czas. Tych Waszych działań jest bardzo dużo wokoło – tak jak Pani powiedziała – głównej działalności biblioteki, czyli udostępniania literatury mieszkańcom Rzeczniowa i okolic. Jesteście biblioteką, która jest bardzo aktywna i ma znakomitą opinię w okolicy. Jest traktowana jako jedna z lepszych bibliotek właśnie dlatego, że tych aktywności u Was jest sporo. Niech mi Pani powie, może zdradzi trochę tej kuchni. Czy udział w tych wszystkich programach, realizacje tych wszystkich projektów przy ograniczonej ilości pracowników w bibliotece – jest dla Was wymagającym działaniem?

[Krystyna Wójtowicz]: No tak. Powiem szczerze, że tak. Dwa dni spędziłam w domu ze względu na chorobę, bo akurat nie było mnie w pracy. Mieliśmy podsumowanie projektu „(Wirtualny bywalec) – czytelnik i gracz w bibliotece”, który realizowaliśmy z projektu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. I zostały dwie moje (koleżanki) do tej działalności, żeby to podsumować. Już po całym tym wydarzeniu, jak wyszło – powiedziały, że „tak, dobrze wyszło”, ale po prostu są tak zmęczone... Jednak mała ilość pracowników rzutuje na przemęczenie zespołu. Ja sama wiem, że sama jestem też przemęczona. Czasami myślę, że zbyt dużo narzucam mojemu małemu zespołowi i zbyt dużo narzucam sobie do zrealizowania. Wczoraj koleżanka zapytała dzieci, czy ten projekt się podobał? Zareagowały na filmik, który był takim filmikiem podsumowującym ten projekt i mówiły: „O! Ja tam byłem. O! Ja w tym brałem udział”. Reakcja dzieci, uczestników tego projektu, była taka dosyć sympatyczna. Wobec czego zastanawiając się nad tym, podsumowując – jest czasami trudno, jest czasami pod górkę. Jeżeli ktoś po latach przypomni sobie, że wziął udział w takim wydarzeniu – to wydaje mi się, że ten sukces uzyskujemy takimi małymi krokami. Nie tak dawno, bo może miesiąc temu – spotkałam dorosłego już człowieka, który brał udział w programie „Równać szanse”. Wielokrotnie braliśmy w tym udział, pisząc projekty do „Równać szans”. To była aktywizacja młodego pokolenia. Projekty skierowane do młodzieży. Zapytał, czy nadal piszemy projekty i realizujemy coś właśnie z tego programu „Równać szanse”. Nie, bo nie trafiliśmy na taką grupę młodzieży, z którą można byłoby zrobić taki projekt. Zapytałam czemu pyta, a on mówi: „Bo wie Pani co? Jakie to było fajne! Jak pojechaliśmy do obserwatorium, do planetarium. Jakie to interesujące”. Ja mówię: „Pamiętasz?”. „Oczywiście, pamiętam. Ma Pani jakieś zdjęcia? Ja bym chętnie jeszcze raz to (obejrzał)”. Wie Pani, Pani Agato – dodało mi to skrzydeł, bo mi się wydaje, że jeżeli dorosły facet, który naprawdę wydawało mi się, że jest bardzo szalony jak na dorosłego faceta – i on mimo wszystko pamięta wydarzenia sprzed co najmniej 12 lat i mile je wspomina – to znaczy, że ta nasza praca nie idzie na marne. Tego się trzymam. Myślę, że mój zespół chyba też tego się trzyma. Jest trudno, czasami pod górkę, ale jak to się mówi – działamy.

[Agata Roman]: Te trudy jakoś rekompensuje to, jaką rolę Państwo pełnicie w społeczności.

[Krystyna Wójtowicz]: Tak. Mogłabym powiedzieć o takim jednym wydarzeniu. Mieliśmy tutaj namiot cyrkowy. To było z programu Instytutu Teatralnego z Warszawy. Mieliśmy warsztaty. Też dostaliśmy się do takiego fajnego programu. Proszę Pani – ten spektakl „Piotruś Pan”, w namiocie cyrkowym zrobił tak ogromne wrażenie i na rodzicach, którzy tam zostali zaproszeni i dzieciakach. Dla takich wydarzeń, w miejscowościach takich jak nasza – warto poświęcić się, poszperać, nawiązać kontakty, co jest trudne. I znaleźć tych partnerów zewnętrznych, którzy docenią taką małą miejscowość i naszą małą instytucję, że chcą z nami współpracować. To daje też jakieś tam elementy motywacji [niezrozumiale].

[Agata Roman]: A niech mi Pani powie ze swojego doświadczenia – co jest potrzebne, żeby biblioteka w takiej średniej wielkości miejscowości jak Rzeczniów, stała się lokalnym centrum kultury? Co jest do tego potrzebne? Wygląda na to, że biblioteka w Rzeczniowie pełni taką funkcję i taką rolę w społeczności.

[Krystyna Wójtowicz]: Jest to trudne, powiem szczerze, ze względu na to, że nasze warunki lokalowe są bardzo ograniczone. Mamy sto metrów kwadratowych. Biblioteka mieści się w budynku zespołu szkół w Rzeczniowie. Tutaj ogromny ukłon trzeba byłoby złożyć w stronę dyrektora naszej szkoły, który wielokrotnie mierzy się z tymi naszymi szalonymi pomysłami. Raz jest potrzebna kuchnia, raz potrzebna jest stołówka, bo były i (warsztaty kulinarne) związane z przepisami wyciągniętymi z książek, z powieści czy dla dzieci, czy dla dorosłych. Mnóstwo jest takich pomysłów. Korzystamy z kina za rogiem, którego pan dyrektor użycza nam na nasze wydarzenia. I jest ładne pomieszczenie, z którego możemy skorzystać na nasze wydarzenia. Bez tych partnerów pewnie nie udałyby nam się te wydarzenia. A co potrzeba? Odpowiadając Pani na to pytanie – kreatywnego zespołu, który jest. Partnerów, którzy są. I naszego samozaparcia i ciężkiej pracy. To trzy składniki.

[Agata Roman]: Jak Pani myśli – jaka jest misja takiej biblioteki? Kim wy jesteście tak naprawdę dla ludzi z Rzeczniowa?

[Krystyna Wójtowicz]: Myślę, że takim miejscem, gdzie faktycznie można przyjść i o wiele rzeczy zapytać. Wydaje mi się, że przez te wiele lat wypracowaliśmy taką ideę naszej biblioteki, jako biblioteki otwartej na różne potrzeby naszych odbiorców. [Niezrozumiale] rzeczy, co dał również nam program rozwoju bibliotek. Wtedy jak dostaliśmy sprzęt i możliwość stworzenia takiej usługi na przykład kserowania czy wydrukowania czegoś, czy zeskanowania. Nasi odbiorcy się tego nauczyli, że do nas można przyjść i faktycznie znajdą tę pomoc. W dzisiejszych czasach, gdzie (się wydaje, że) wszyscy mają dostęp i do drukarki i poczty, żeby coś otworzyć [niezrozumiale], czasami trzeba właśnie w takich momentach pomóc. Jeżeli widzimy, że takie najdrobniejsze rzeczy, z którymi czasami średnie, czy starsze pokolenie sobie nie może poradzić, a jest jakieś zaufanie społeczne do naszej instytucji, że można tutaj przyjść i zapytać o to – to, a nuż może pomogą. I faktycznie pomagamy. Dla mnie to jest właśnie ta kwintesencja takiej małej instytucji w takim środowisku. Do czego my zmierzamy? Mimo tych słabych warunków lokalowych, które mogłyby być lepsze, ale z którymi przy pomocy naszych partnerów sobie radzimy. Jeżeli ta instytucja może być nadal postrzegana jako instytucja otwarta dla społeczeństwa, to warto takimi krokami pewne działania podejmować. Owszem, czas pandemii wymusił na nas wyjście również na zewnątrz. (Staramy się) np. robić wystawy na płocie. Pierwszą robiłyśmy chyba sześć lat temu, bo uważałyśmy, że skoro nie wszyscy przyjdą do biblioteki, to pokażmy nasze działania na zewnątrz. To nam się udaje. Na przykład, jeżeli są jakieś zewnętrzne (wydarzenia), na przykład festiwal – bo w każdej gminie jest jakiś festiwal, czy festyn na zakończenie lata. Przez wiele lat był festiwal „Ściernisko”. Potem zmienił nazwę na festiwal „W dechę”. Tam wójt współpracuje np. z radiami z Radomia, np. z radiem Rekord. Wtedy my wystawiamy stoisko biblioteki. Od wielu lat nazywamy to stoiskiem kreatywnym biblioteki, gdzie albo są jakieś mini warsztaty, albo zapraszamy uczestników do zmierzenia się z fajnymi konkurencjami, które wynikają z poszanowania czytelnictwa, książki, pisarza, czy kreowania artystycznego młodych ludzi. A to był [niezrozumiale], a to było malowanie na desce, a to były inne warsztaty. To nam przysparza odbiorców. Nawet uczestnictwo biblioteki od wielu, wielu lat, w takiej również bibliotece my, jako partnerzy, zaczynaliśmy razem z urzędem gminy i z [niezrozumiale] lokalnymi, to był Rzeczniowski Rajd „Ty i ja, rowery dwa”. Co roku biblioteka jest na tym rajdzie organizatorem konkursu dla uczestników rajdowych. Czasami jest to ponad sto osób. Sto pięćdziesiąt. Oni widzą, że nasza mała instytucja jest tam obecna. Przyzwyczaili się do tego. Wiedzą, że jesteśmy. To są takie małe kroki wychodzenia na zewnątrz i pokazywania tej otwartej (biblioteki).

[Agata Roman]: Pani Krystyno, ma Pani jeszcze jakieś marzenia, takie do przodu? Co mogłoby się wydarzyć w bibliotece?

[Krystyna Wójtowicz]: Mówię do moich koleżanek – chciałabym się wsłuchiwać w to, jakie są ich marzenia – moich koleżanek, z którymi współpracuję. Myślę, że nawet to, co w tym roku nam się udało z Mazowieckim Instytutem Kultury – robienie tych ogrodów. To jest takie wyjście z tymi naszymi marzeniami i pokazywanie również biblioteki i książek na zewnątrz. To jest bardzo fajna (możliwość) zrobienia wielu nowych wydarzeń, nowych inicjatyw w oparciu o ogród, w oparciu o czytanie w ogrodzie, w oparciu o odrobinę ekologii. O to, żeby nawet móc dać szansę dla jakichś wydarzeń i z książką i plastycznych. Takich interdyscyplinarnych. Myślę, że moim marzeniem dla tej biblioteki, dla tej instytucji to jest to, żeby ona miała swoje własne lokum. Czy to będzie biblioteka centrum kultury – jakbyśmy jej nie nazwali. Siedemdziesiąt pięć lat będziemy obchodzić w następnym roku istnienia naszej instytucji. Myślę, że to jest marzenie do spełnienia. Mnie się to już nie uda, ale tej społeczności lokalnej to się należy. To są ludzie otwarci, ale żeby być również uczestnikiem wydarzeń kulturalnych, to pewnie Pani mi przyzna rację, że musi być fajna oprawa, dobre miejsce. Miejsce z klimatem. Miejsce, które przyciąga. W dzisiejszych czasach remont wielu bibliotek pokazuje, że miejsca odmienione są w jakiś sposób nowoczesne. Dostosowane do XXI wieku. Miejsce, które daje gwarant dobrych wydarzeń, dobrego klimatu. Oczywiście cały czas podkreślam – muszą być ludzie, którzy mają pomysły, którzy są otwarci, potrafią słuchać, (czego) społeczeństwo oczekuje. Myślę, że mojemu zespołowi i naszym władzom tego nie brakuje. Czego mogłabym sobie życzyć? Życzyć naszej gminie, żeby 75 lat oczekiwania na własne miejsce dla biblioteki publicznej, kiedyś się spełniło. To jest chyba takie marzenie.

[Agata Roman]: To życzymy w takim razie spełnienia tego marzenia. Bardzo Pani dziękuję za dzisiejszą rozmowę. Moim gościem była Krystyna Wójtowicz, dyrektorka biblioteki publicznej w Rzeczniowie, a ja się nazywam Agata Roman – prowadzę podcast „Gazeta, radio, telewizja”, Mazowieckiego Instytutu Kultury.

[Lektor]:„Gazeta, radio, telewizja”. Podcast Mazowieckiego Instytutu Kultury.

Gazeta Radio Telewizja

Podcast Mazowieckiego Instytutu Kultury dla osób zaangażowanych w tworzenie kultury. Poruszamy tematy ściśle i praktycznie związane z nasza pracą ale też takie, które poszerzają nasz horyzont myślenia o działaniach dla społeczności, w których realizujemy swoje zadania.

Program Towarzyszenia

to program wsparcia eksperckiego dla instytucji kultury z małych ośrodków z terenu województwa mazowieckiego. Towarzyszymy w rozwoju, otwarciu, zmianie i procesie radzenia sobie z wybranym wyzwaniem. Każda instytucja to osobny wszechświat, unikatowe zasoby, wyjątkowe kompetencje ludzi, którzy ją tworzą, dlatego każdy z procesów wsparcia projektujemy wspólnie, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb zgłaszanych przez pracowników instytucji.

Mazowiecki Program Edukacji Kulturalnej

Mazowiecki Program Edukacji Kulturalnej to wieloletni program zainicjowany przez samorząd woj. mazowieckiego mający wesprzeć merytorycznie i organizacyjnie podmioty publiczne i niepubliczne w obszarze edukacji kulturalnej i animacji kultury w woj. mazowieckim. Pilotażowy etap wieloletniego programu już w 2018 roku.

Zaloguj $\/$

Zarejestruj $\/$